ผ้าแพรวา
กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย
- ผ้าแพรวาผืนเก่าของแม่คำใหม่ โยคะสิงห์ ที่ใช้ห่มเมื่อคราวเข้าเฝ้า สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ณ พระราชวังไกลกังวล อ.หัวหิน จ.ประจวบคิรีขันธ์ เมื่อปี 2521
- นางคำใหม่ โยคะสิงห์ ชาวบ้านโพน อำเภอคำม่วง จังหวัดกาฬสินธุ์ ผู้เป็นหัวหน้ากลุ่มชาวบ้านที่รับพระราชเสาวนีย์ในการรื้อฟื้นการทอผ้าไหมแพรวา ตามโครงการส่งเสริมการทอผ้าไหมแพรวา บ้านโพน ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระราชชนนีพันปีหลวง
- แม่คำใหม่ ได้เล่าถึงเหตุการณ์ครั้งสำคัญในวันที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระราชชนนีพันปีหลวง เสด็จมาที่อำเภอคำม่วงเมื่อปี พ.ศ. 2520 ว่า “อยากจะเอาอะไรไปถวายท่าน บ้านเราก็มีแต่แพรวา ชาวบ้านเราจะนำออกมาแต่งตัวเมื่อมีงานสำคัญ ๆ เลยถามชาวบ้านว่า อยากได้แพรวาจะมีใครขายให้บ้าง พวกชาวบ้านก็บอกว่าอยากเอาไว้ให้ลูกหลาน เลยไปดูที่วัด เอาที่คนเคยไปทำบุญไว้ ก็ได้เป็นหมอนมา 9 ลูก เมื่อถึงวันรับเสด็จ ก็ใส่ชุดผู้ไทไป ไปกัน 9 คน”
- เมื่อได้เข้าเฝ้ารับเสด็จ “ท่านถามว่า ผ้านี่สวยดีนะ มีมากไหม เราก็บอกว่ามีไม่มาก เพราะทอยาก” คืนนั้นแม่คำใหม่รออยู่จนเสด็จกลับ กลุ่มแม่บ้านจึงได้พากันกลับบ้าน พอรุ่งเช้า “ปลัดอาวุโสมารับไปอีก ท่านบอกว่าสมเด็จฯ สั่งให้คนแก่ไปอีก 10 คน พอไปถึงท่านผู้หญิงก็ตั้งให้เป็นหัวหน้ากลุ่มผ้าแพรวา เรายังไม่กล้ารับ กลัวจะทำกันไม่ได้ ทำไม่เสร็จ ท่านผู้หญิงบอกว่าเอาเส้นไหมไปก่อนก็แล้วกัน ในใจก็คิดว่าคงต้องไปจ้างเขาทำให้ได้”
- แม้จะพบกับอุปสรรคต่าง ๆ ทั้งช่างทอและวัสดุอุปกรณ์ที่หายาก ประกอบกับการทอแพรวาก็เป็นงานยาก หาคนทอลำบากในตอนนั้น แต่ด้วยความพยายามและความตั้งใจจริง ในที่สุดก็ได้ผ้าไหมแพรวา 12 ผืนแรก ซึ่งแม่คำใหม่พร้อมด้วยกลุ่มแม่บ้านชาวบ้านโพนได้มีโอกาสนำเข้าทูลเกล้าถวายสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระราชชนนีพันปีหลวงด้วยตัวเอง ที่พระราชวังไกลกังวล จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
ประเภทงานหัตถกรรม :
เครื่องทอ
ผู้สร้างสรรค์ :
แหล่งที่มา :
ชุมชนหัตถกรรมทอผ้าแพรวาบ้านโพน
วัสดุ :
ไหม แพรวา
อายุ/ปีที่ผลิต :
2520
รายละเอียดชิ้นงาน
เทคนิคที่ใช้ : การจก และการเก็บขิด
ขั้นตอนการทอผ้าแพรวา
- การเตรียมเส้นไหม เส้นไหมที่จะนำมาทอผ้าแพรวานั้นจะต้องเรียบสวย เวลาทอจะได้ไม่กระตุก เมื่อได้เส้นไหมแล้วนำฟอกด่าง ทำความสะอาดไหมให้นิ่ม
- การฟอกและย้อมสี โดยการต้มนำให้เดือด นำสีที่ต้องการย้อมมาใส่ โดยใช้สี 21 กรัม ต่อไหม 5 ปอย ไหม 1 ปอยมีน้ำหนัก 300 กรัม ใส่น้ำพอท่วมเส้นไหม ต้มประมาณ 30 นาที จากนั้นนำมาล้างน้ำแล้วนำไปตากให้แห้ง
- การกวักไหมเข้าอัก นำไหมที่ย้อมสีเสร็จแล้วมาใส่กง เพื่อกรอใส่ในอักหรือกวัก
- การค้นเครือหูก การเตรียมเส้นยืน นำไหมมาคัน โดยมีหลักการนับคือ
2 รอบ = 4 เส้น
4 เส้น = 1 ความ
10 ความ = 1 หลบ (1 หลบ = 40 เส้น)
8 หลบ ทอ สไบ 1 ผืน
34-35 หลบ ทอผ้าซิ่นได้ 1 ผืน
**หลบ คือ หน้ากว้าง (การนับหลบ ต้องนั่งฝั่งเดียว คือได้ 4 เล่ม ถ้านับ 2 ฝั่งจะได้ 8 เส้น) หน่วยความยาวใช้เป็นเมตร หากต้องการเพิ่มความยาวต้องเริ่มค้นเครือหูกใหม่อีกครั้ง แล้วนับจำนวนหลบเท่าเดิม จากนั้นนำไหมที่ค้นใหม่มาผูกเข้ากับไหมเดิมความยาวของผ้าก็จะเพิ่มขึ้น - การผูกเข้าฟืม คือการนำเส้นยืนเข้าฝืมโดยนำเส้นไหมที่เตรียมไว้มาต่อกับไหมที่อยู่ที่ซี่ฟืมทีละเส้นจนหมดเส้นยืน
- การเตรียมไหมเส้นพุ่ง หรือการกรอไหมมาเก็บในหลอดโดยใช้ใน แล้วจึงนำหลอดไปใส่กระสวยเพื่อใช้เป็นไหมตัวพุ่ง
- ขั้นตอนการทอเกาะ หรือ เก็บขิด คือ เทคนิคการทำลวดลายบนผ้าโดยการใช้นิ้วก้อย ขิดไหมให้เป็นไปตามลายที่ต้องการเกาะไปจนสุด แล้วเหยียบตะกอฟืมสอดกระสวย จากนั้นจึงกระตุกผ้าให้แน่น ไม้หนึ่งเกาะ 2 เที่ยว เพื่อให้ลายนูนเด่น
การทอผ้าแพรวานั้น ลายที่สวยจะอยู่ด้านล่างกี่ ไม่เหมือนผ้ามัดหมี่หรือผ้าอื่น ๆ ลายที่สวยจะอยู่ด้านบนกี่ เมื่อเกาะครบ 2 เที่ยว แล้วจึงนำไม้เผ่า (ไม้ยก) มาสอดจนสุดหน้าฟืม
ข้อมูลแหล่งที่มา
