ผ้าทอยกดอก เป็นลักษณะของผ้าทอที่ใช้กรรมวิธีการทอให้เกิดลวดลายโดยการยกตะกอ แยกเส้นด้ายยืนขึ้นเป็นลวดลายเฉพาะ ไม่ได้เพิ่มเส้นด้ายยืนหรือเส้นด้ายพุ่งพิเศษเข้าไป ลักษณะการทอใช้ตะกอร่วมที่ออกแบบให้สามารถทอได้ท้างลายขัดและลายยกดอกสลับกันไปในเนื้อผ้า ซึ่งการยกและข่มเส้นยืนในแนวหน้าผ้าที่แตกต่างกันแล้วสอดเส้นพุ่งเข้าไประหว่างช่องกลางเส้นยืน พุ่งข้ามแยกจากโครงสร้างของผ้าลายขัด ทำให้เกิดเป็นลวดลายนูนขึ้นบนผืนผ้า สังเกตได้จากลายยกดอกจะแทรกอยู่ในเนื้อผ้าลายขัดเกิดเป็นผ้ายกดอกที่มีลายขัดอยู่ในตัว ทำให้เนื้อผ้ามีความแข็งแรงทนทานต่อการใช้สวมใส่

ผ้าไหมไทยเป็นงานหัตถศิลป์ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีทั่วโลก ด้วยคุณภาพอันเป็นเอกลักษณ์ มีความเงางามแต่พอเหมาะ มีความทนทานในการใช้สอย แต่ที่สำคัญเหนืออื่นใด การทอผ้าไหมของคนไทยเป็นบันทึกทางวัฒนธรรมที่บรรพบุรุษได้ถ่ายทอดสืบต่อกันมา ซึ่งคนไทยแต่ละภาคมีความรู้ ความชำนาญในการทอผ้าแตกต่างกันไป ผ้าไหมของทุกๆ ภาค ต่างมีลวดลายและความงามวิจิตรเป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่นไม่เป็นรองต่อกัน และต่างภาคต่างก็มีแบบแผนลวดลานเคล็ดวิธีที่แตกต่างกันไป สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเข้าพระทัยดีถึงบันทึกทางวัฒนธรรมอันสำคัญนี้ ทรงเชื่อว่าอาชีพการทอผ้าไหมอย่างพื้นบ้านจะสามารถเป็นรายได้เพิ่มพูนให้แก่ราษฎรของพระองค์ได้ ด้วยพระราชปณิธานที่มุ่งมั่น ทรงฝ่าฟันอุปสรรคนานัปการจนทำให้ผ้าไหมไทย ผ้าไหมพื้นบ้านทุกชนิดทุกประเภทมีผู้นิยมทั้งในปรเทศและต่างประเทศ ราษฎรในชนบทจำนวนมากซึ่งแต่ก่อนอาจใช้เวลาว่างเล็กๆ น้อยๆ ทอผ้าไหมผืนงามไว้ใช้สอยส่วนตัวก็หันมาใช้เวลามากขึ้นกับการทอผ้าไหมตามแบบอย่างที่ได้รับการถ่ายทอดจากแม่ถึงลูก จากลูกถึงหลาน จากรุ่นสู่รุ่นต่อๆ ไป

ลวดลายที่ปรากฎบนผ้าทอของไทยส่วนใหญ่มักเป็นลวดลายที่จดจำและได้รับการถ่ายทอดมาจากบรรพบุรุษ อีกทั้งยังเป็นลวดลายที่เกี่ยวข้องและพบเห็นได้ในชีวิตประจำวัน โดยลายดอกพิกุลถือเป็นลายท้องผ้ากลุ่มลายพันธุ์ไม้ที่นิยมทอในกลุ่มผ้ายก และผ้ายกดอกซึ่งพบเห็นได้ทั่วไป