เทคนิคที่ใช้ : การจก และการเก็บขิด

ขั้นตอนการทอผ้าแพรวา

1. การเตรียมเส้นไหม  เส้นไหมที่จะนำมาทอผ้าแพรวานั้นจะต้องเรียบสวย เวลาทอจะได้ไม่กระตุก เมื่อได้เส้นไหมแล้วนำฟอกด่าง ทำความสะอาดไหมให้นิ่ม
2. การฟอกและย้อมสี  โดยการต้มนำให้เดือด นำสีที่ต้องการย้อมมาใส่ โดยใช้สี 21 กรัม ต่อไหม 5 ปอย ไหม 1 ปอยมีน้ำหนัก 300 กรัม ใส่น้ำพอท่วมเส้นไหม ต้มประมาณ 30 นาที จากนั้นนำมาล้างน้ำแล้วนำไปตากให้แห้ง
3. การกวักไหมเข้าอัก นำไหมที่ย้อมสีเสร็จแล้วมาใส่กง เพื่อกรอใส่ในอักหรือกวัก
4. การค้นเครือหูก การเตรียมเส้นยืน นำไหมมาคัน โดยมีหลักการนับคือ
   2  รอบ  =  4  เส้น
   4  เส้น   =  1  ความ
   10 ความ =  1  หลบ (1 หลบ  = 40 เส้น)
   8 หลบ  ทอ สไบ 1 ผืน
   34-35 หลบ ทอผ้าซิ่นได้  1 ผืน
   **หลบ คือ หน้ากว้าง (การนับหลบ ต้องนั่งฝั่งเดียว คือได้ 4 เล่ม ถ้านับ 2 ฝั่งจะได้ 8 เส้น) หน่วยความยาวใช้เป็นเมตร หากต้องการเพิ่มความยาวต้องเริ่มค้นเครือหูกใหม่อีกครั้ง แล้วนับจำนวนหลบเท่าเดิม จากนั้นนำไหมที่ค้นใหม่มาผูกเข้ากับไหมเดิมความยาวของผ้าก็จะเพิ่มขึ้น
5. การผูกเข้าฟืม คือการนำเส้นยืนเข้าฝืมโดยนำเส้นไหมที่เตรียมไว้มาต่อกับไหมที่อยู่ที่ซี่ฟืมทีละเส้นจนหมดเส้นยืน
6. การเตรียมไหมเส้นพุ่ง หรือการกรอไหมมาเก็บในหลอดโดยใช้ใน แล้วจึงนำหลอดไปใส่กระสวยเพื่อใช้เป็นไหมตัวพุ่ง
7. ขั้นตอนการทอเกาะ หรือ เก็บขิด คือ เทคนิคการทำลวดลายบนผ้าโดยการใช้นิ้วก้อย ขิดไหมให้เป็นไปตามลายที่ต้องการเกาะไปจนสุด แล้วเหยียบตะกอฟืมสอดกระสวย จากนั้นจึงกระตุกผ้าให้แน่น ไม้หนึ่งเกาะ 2 เที่ยว เพื่อให้ลายนูนเด่น

การทอผ้าแพรวานั้น ลายที่สวยจะอยู่ด้านล่างกี่ ไม่เหมือนผ้ามัดหมี่หรือผ้าอื่น ๆ ลายที่สวยจะอยู่ด้านบนกี่ เมื่อเกาะครบ 2 เที่ยว แล้วจึงนำไม้เผ่า (ไม้ยก) มาสอดจนสุดหน้าฟืม

• ผ้าแพรวา คือ ผ้าเบี่ยงไหมของชาวผู้ไทหรือชาวภูไท ที่ใช้พาดเบี่ยงคล้ายสไบ มีความกว้างประมาณ 1 ศอก ยาว 1 วา จึงเป็นที่มาของชื่อ “ผ้าแพรวา”
• ผ้าแพรวามีแหล่งผลิตอยู่ที่บ้านโพน อำเภอคำม่วง จังหวัดกาฬสินธุ์ สร้างสรรค์โดยกรรมวิธีการจกแบบดั้งเดิมโดยใช้นิ้วก้อย “จก” สอดเส้นไหมเส้นพุ่งสีสันต่าง ๆ สอดแทรกเป็นเส้นพุ่งพิเศษตามจังหวะลวดลาย โดยผ้าแพรวาหนึ่งผืนประกอบด้วยลวดลายหลายสิบลายไม่ซ้ำกัน แต่ละลายมีความหมายเกี่ยวข้องกับความเชื่อและขนบประเพณีของชุมชน
• ผ้าแพรวา มีเสน่ห์แตกต่างจากผ้าชนิดอื่นด้วยลวดลายที่ทอจะปรากฏอยู่ด้านล่างของกี่ โดยมีไม้คันผัง ช่วยยึดผ้าที่ทอแล้วไว้ให้ตึงตลอดเวลา ทำให้ลวดลายบนผ้าสวยงาม ชัดเจนมากยิ่งขึ้น รวมทั้งสีสันของผ้าที่เป็นสีโทนแดง และใช้เส้นไหมสีเขียว เหลือง ขาว หรือน้ำเงิน ในการขิดลาย ทำให้เกิดสีสันที่สวยงามลงตัวกับผืนผ้า ลวดลายที่ปรากฏบนผ้าแพรวาประกอบด้วยลายทั้งหมด 3 ส่วนดังนี้

1. ลายหลัก คือ ลายขนาดใหญ่ซึ่งประกอบด้วยลายเล็ก ๆ หลาย ๆ ลายมาประกอบเข้าด้วยกันตามจินตนาการของผู้ทอ ลายเล็ก ๆ ที่สามารถนำมาประกอบเป็นรายหลักได้ เช่น ลายนาคสี่แขน ลายพันธุ์มหา ลายดอกส้าน ฯลฯ

2. ลายคั่น คือ ลายที่มีขนาดเล็กอยู่ในแนวขวางผืนผ้า ทำหน้าที่ เป็นตัวแบ่งรายใหญ่ออกเป็นช่วงสลับกันไป เช่นลายขาเข ลายงูลอย ลายดอกส้มป่อย  ฯลฯ

3. ลายเชิง คือ ลายที่ปรากฏอยู่ตรงช่วงปลายของผ้าทั้งสองข้างทำหน้าที่เป็นตัวริเริ่มและจบของลายผ้า เช่น ลายหางปลาวา ลายดอกผักแว่น ลายงูลอย ฯลฯ

แหล่งอ้างอิงข้อมูล :
ชิ้นงานจัดแสดง ณ หอเกียรติยศ (Hall of Fame) ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน) ปี พ.ศ. 2562