ตลับ

กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย

ลวดลายสลักดุนที่นิยมใช้ตกแต่งส่วนฝาตลับส่วนใหญ่จะมียอดเป็นจุกกลมเล็ก ๆ ล้อมรอบด้วยลายลูกประคำ ซึ่งมีความหมายแทนเมล็ดบัวหรือฝักบัว บางครั้งก็มีลายเกสรบัวล้อมรอบด้วยอีกชั้นหนึ่ง ถัดออกมาจึงมีลักษณะเป็นลายรูปกลีบบัวยาว ที่ทอดตัวโค้งลงมาจากใจกลางฝาจนถึงเกือบปลายสุดของฝาตลับ ลายกลีบบัวเหล่านี้ บางครั้งก็แสดงออกมาในรูปของกลีบบัวอย่างชัดเจน บางครั้งก็แสดงออกมาในรูปเชิงสัญลักษณ์ คือ ทำเป็นลักษณะลายนูนและเป็นเส้นขีดยาว หรือเส้นขีดสั้นพอให้เข้าใจได้ และที่ปลายสุดของขอบฝานิยมทำเป็นลายลูกประคำหรือจุดไข่ปลาโดยรอบ ส่วนตัวของตลับก็จะนิยมสลักดุนให้มีลวดลายเลียนแบบส่วนฝาตลับ ใช้เป็นตลับในชุดเชี่ยนหมาก หรืออาจใช้ใส่ยาเส้นหรือสีผึ้ง

ประเภทงานหัตถกรรม :
เครื่องโลหะ
กลุ่มวัฒนธรรม :
ช่างสลักดุน สกุลช่างเมืองหลวงพระบาง
วัสดุ :
โลหะเงิน
อายุ/ปีที่ผลิต :
2480
องค์ความรู้ :
รายละเอียดชิ้นงาน

อาณาจักรล้านช้าง หลวงพระบาง ที่ตั้งอยู่ทางภาคเหนือของประเทศลาว มีความสัมพันธ์ติดต่อกับกลุ่มชาติพันธุ์เพื่อนบ้านใกล้เคียง เช่น กลุ่มชาติพันธุ์ไทใหญ่ หรือเงี้ยว ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศพม่า ด้วยเหตุดังกล่าวช่างฝีมือในงานสลักดุนจึงได้รับแรงบันดาลใจจากหมวกเงี้ยว ซึ่งเป็นหมวกอันมีรูปทรงเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของชาวไทใหญ่ หรือเงี้ยว คือยอดหมวกจะเป็นทรงกรวยแหลมเล็ก ๆ อยู่ตรงกลางหมวก ขนาดประมาณ 1 กำปั้น และปีกหมวกจะมีลักษณะโค้งแบน และแผ่กว้างออกไปโดยรอบ ซึ่งช่างสลักดุนโลหะของหลวงพระบางก็สามารถขึ้นรูปทรงฝาของตลับแบบนี้เลียนแบบทรวดทรงของหมวกได้อย่างใกล้เคียง แต่บางครั้งส่วนยอดของฝาตลับนี้ก็จะใช้กรรมวิธีในการสลักดุนบนแผ่นโลหะที่มีค่ามากกว่าตัวตลับ เช่น ทองคำ และใช้ครั่งเป็นแกน แล้วจึงนำมาติดลงไปบนฝาตลับนอกเหนือจากความสัมพันธ์กับกลุ่มชาติพันธุ์เพื่อนบ้าน เช่น ไทใหญ่แล้ว ช่างสลักดุน สกุลช่างเมืองหลวงพระบาง ยังได้รับแรงบันดาลใจในการขึ้นรูปทรงของตลับ และลวดลายที่ใช้ประดับตกแต่งจากอิทธิพลของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยวน ในอาณาจักรล้านนาโดยเฉพาะอย่างยิ่งจากจังหวัดเชียงใหม่ จึงทำให้รูปทรงของตลับในกลุ่มนี้ มีลักษณะคล้ายทรงลูกจันที่กลม และค่อนข้างแบนลักษณะตลับรูปทรงเหล่านี้ นิยมใช้เป็นตลับในชุดเชี่ยนหมากหรืออาจใช้ใส่ยาเส้น หรือสีผึ้ง

ข้อมูลแหล่งที่มา