ผ้าคลุมไหล่ลายขอเอื้อ

กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย

ผ้าคลุมไหล่ลายขอเอื้อ ทอจากเส้นใยฝ้ายสีพื้นมาย้อมด้วยสีเคมีสีแดงเข้มทั้งผืน ใช้เทคนิคการทอขิด ใช้ไม้เขี่ยหรือสะกิดเพื่อซ้อนเส้นด้ายยืนขึ้น โดยเส้นพุ่งจะเป็นสีแดง ทอด้วยมือ 18 ตะกอ เป็นลวดลายขอเอื้อ หรืออีกชื่อหนึ่งเรียกว่า “ลายขอสลับเอื้อ” ลักษณะเป็นลายตะขอสลับกับสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนสามชั้น สื่อความหมายถึงความสามัคคีเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่  ซึ่งเป็นลายผ้าประจำจังหวัดอำนาจเจริญ และตกแต่งชายครุยสีแดงทั้งสองด้าน

ประเภทงานหัตถกรรม :
เครื่องทอ
ผู้สร้างสรรค์ :
ขนาด :
80x200 ซม.
วัสดุ :
ฝ้าย
อายุ/ปีที่ผลิต :
2564
รายละเอียดชิ้นงาน

เทคนิคที่ใช้ : การทอขิด คือ วิธีเก็บลายขิดบนผ้าผืนเรียบ ใช้ไม้เก็บขิด คัดเก็บขิดยกลาย โดยต้องนับจำนวนเส้นไหม แล้วใช้ไม้ลายขิดสายเป็นลายเก็บไว้ ในการทอเก็บลายจะแบ่งเป็นช่วง แต่ละช่วงเก็บลายไม่เหมือนกัน ส่วนที่อยู่ตรงปลายต่อกับผ้าเรียบ เป็นการเก็บขิดดอกเล็ก ส่วนต่อไปเป็นการเก็บขิดดอกใหญ่ เรียกว่า “ดอกลายผ้า” ใช้ไม้ในการเก็บลายต่างกัน
กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :
1. การเตรียมฝ้าย

  • 1.1 การเตรียมด้ายยืน คือ ด้ายที่ใช้เป็นพื้นในการทอผ้าเป็นด้ายแกนกลางของผ้า ซึ่งเริ่มจากการแยกเส้นใยผ้าด้ายคือ เสื้อ ออกเป็นเส้นแยกสีต่าง ๆ แล้วนาด้ายที่แยกออกมาได้ไปปั่นใส่อัก เมื่อได้เส้นด้ายที่ปั่นใส่อักมาก พอแล้ว จึงนำไปค้นใส่หลักเฝือ (หลักค้น) เมื่อได้เส้นด้ายที่ค้นใส่หลักเฝืองมากพอแล้ว จะเก็บผ้าเป็นเครือแล้วจึง นำเครือผ้าที่ได้ไปสืบใส่ฟืม ก่อนจะเริ่มการทอผ้า
  • 1.2 การเตรียมด้ายพุ่ง คือ ด้ายที่ทอในหลายขวางของเนื้อผ้า เป็นด้ายที่อยู่ในหลอดด้ายมีสีต่าง ๆ ตามต้องการ แล้วนำไปใส่กระสวยก่อนที่จะนำไปทอ ซึ่งได้มาจากขั้นตอนเดียวกันกับด้ายยืน จะแตกต่างๆกันก็แค่การนำด้ายที่ได้จากการปั่นใส่อัก แล้วนำมาปั่นใส่หลอดด้าย แล้วนำไปบรรจุใส่รางกระสวยก่อนไปทอเป็นด้ายพุ่ง เพื่อใช้สำหรับพุ่งไปในช่องด้ายยืนขณะทอผ้าในกี่

2. การย้อมฝ้าย

  • 2.1. นำเส้นด้ายที่จะย้อมมาต้มในน้ำสบู่ หรือผงซักฟอกเพื่อไล่ไขมันใช้เวลาประมาณ 30 นาที จากนั้นนำขึ้นมาผึ่งให้เย็นแล้วนำไปซักในน้ำสะอาด
  • 2.2. นำสีเคมี 1 ซอง ที่เตรียมไว้มาต้มจนเดือดใช้เวลาประมาณ 45 นาที แล้วกรองแยกกากออก
  • 2.3. นำน้ำสีที่กรองแล้วมาต้มในหม้อใส่เกลือ สารส้ม หรือปูน คนจนละลายแล้วนำฝ้ายที่ไล่ไขมันไว้แล้วลงมาต้มต่อ ประมาณ 45 นาที
  • 2.4. นำฝ้ายที่ย้อมแล้วออกให้สะเด็ดน้ำ ทิ้งไว้จนเย็น แล้วนำไปซักจนสะอาด
  • 2.5. นำฝ้ายที่ซักสะอาดดีแล้วไปตากจนแห้งส่วนฝ้ายที่ใช้เป็นเส้นยืนนำไปแช่ในแป้งเปียกก่อนนำออกไปตากเพื่อให้เส้นด้ายมีความเหนียวไม่ขาดง่าย

3. การทอขิด
การทำลายบนผืนผ้า ใช้ไม้เก็บขิดมีลักษณะแบนกว้างประมาณ 7-8 เซนติเมตร ยาว 1 เมตร ปลายแหลม ซึ่งการทำลายบนผืนผ้าจะทำโดยใช้ไม้เก็บขิดลายเก็บลายก่อน แล้วใช้ไม้ยกลายหรือไม้เผ่าสอดเข้าจนหมดหน้าฟืม โดยให้ยกไม้ยกลายที่สอดเข้าไปให้อยู่ในแนวตั้ง จากนั้นใช้นิ้วก้อยในการล้วงเกาะเส้นไหมสีต่าง ๆ ตามลายที่กำหนด ไปจนสุดขอบผ้า แล้วจึงเหยียบไม้เหยียบตะกอฟืมเพื่อสอดกระสวย แล้วใช้ฟืมกระทบเส้นไหมเพื่อให้ผืนผ้าแน่น ไม้หนึ่งเกาะ 2 เที่ยว เพื่อให้ลายนูนเด่น

ข้อมูลแหล่งที่มา