เทคนิคที่ใช้ : การหลอม รีด ขด ดัด เชื่อม และแกะสลัก โลหะเงิน
กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :
ใช้ขั้นตอนการทำเงินลายโบราณ ดังนี้

1. นำเงินไปหลอม  โดยนำก้อนเงินลงหลอมในเบ้าหลอมจนก้อนเงินละลายเหลว แล้วนำไปเทใส่เบ้าจานหรือรางเทเงิน จะได้เป็นแท่งเงิน ทิ้งไว้ให้เย็น
2. นำแท่งเงินมารีดเป็นแผ่น หรือดึงให้เป็นเส้นลวด จนได้ขนาดที่เหมาะสมสำหรับนำไปดัดเป็นลวดลายต่างๆ
3. ดัดและประกอบชิ้นงาน ในขั้นตอนนี้จะใช้การเหยียบเครื่องสูบลมพ่นไฟหัวเชื่อม เพื่อช่วยให้เงินอ่อนตัวสามารถดัด ขึ้นรูป และเชื่อมติดได้  โดยใช้น้ำยาประสานเงินในการเชื่อมเงินให้ติดกัน
   สำหรับการทำ ตะเกาเงินลายไข่แมงดา มีขั้นตอนดังนี้

1. การขึ้นดอก :
   - ทำแผ่นเงินรับตัวดอก : นำเงินมารีดที่เป็นแผ่นแบนๆ แล้วใช้เหล็กตุ๊ดดู่ตัดขอบแผ่นเงินให้แผ่นวงกลม เพื่อใช้เป็นฐานรองรับดอก
   - ทำกลีบดอกลายไข่แมงดา  :  นำลวดเงินมาดัดกับไม้ดัดดอก ดัดไปมา เมื่อนำมาบรรจบกันจะได้กลีบดอกสวยงามมีระยะเท่ากัน ใช้แหนบจัดแต่งให้เป็นกลีบดอกมีปลายแหลม  แล้วนำไปเชื่อมติดรอบๆ ขอบแผ่นวงกลมให้เต็มรอบวง  นำไข่ปลาติดที่ปลายกลีบดอกแต่ละกลีบ
   - ทำเกสร : เกสรชั้นนอก ใช้ลวดพันเป็นเกลียวลายลวดฟั่น 4 เส้น ติดสลับแนวกัน แล้วทำดอกพริกติดเกสรด้วยไข่ปลา 24 ดอก ติดวนรอบต่อเข้ามาจากลายลวดฟั่น ต่อด้วยลายลวดฟั่นอีก 2 เส้น ติดสลับแนวกัน  และต่อด้วยทำดอกพริกติดอีก 20 ดอก   ส่วนเกสรชั้นนอก ทำเป็นลายก้นหอย 4 ชั้น  ตรงกลางเกสรทำลายดอกพริกติดตรงกลาง
2. การติดก้านดอกและฐานชิ้นงาน
   -  ทำก้านดอก : นำเงินไปรีดเป็นเส้นทรงสี่เหลี่ยม ดัดโค้งให้เป็นก้านดอก นำไปติดเชื่อมกับด้านหลังของตัวดอก
   - ทำฐานชิ้นงาน : นำเงินไปหลอมขึ้นรูปเป็นทรงถ้วยคว่ำ ติดประดับด้วยลายไทย จากการนำแผ่นเงินรีดให้เป็นแผ่นบางๆ แกะสลักดุนเป็นลาย  ขอบฐานใช้ลวดพันเป็นเกลียวลายลวดฟั่น 2 เส้นติดสลับแนวกัน
   -  เชื่อมก้านดอกเข้ากับฐานชิ้นงาน
   -  ตีแผ่นเงินสลักตัวอักษรคำว่า “ไข่แมงดา” และ “ช.ป่วน” ติดที่ฐานดอกด้านหน้าและด้านหลัง

4. นำชิ้นงานไปเผาเพื่อให้สนิมหลุดออก โดยใช้การเหยียบเครื่องสูบลมพ่นไฟด้วยหัวเชื่อมจากน้ำมันเบนซินเผาชิ้นงาน เมื่อเงินถูกความร้อนจะเป็นสีขาวนวลโดยธรรมชาติ
5. นำชิ้นงานแช่ในน้ำกรดเจือจางเพื่อให้เกิดความเงา
6. ล้างและขัดชิ้นงานด้วยแปรงให้เงินใสสวย
7. นำชิ้นงานเช็ดและไปเป่าให้แห้ง

• ก้นหอย คือ รูปแบบของลายเครื่องเงิน โดยนำเงินไปรีดเป็นเส้นลวดแล้วนำมาติดเป็นเส้นรอบวงไว้ก่อน  นำเส้นลวดอีกเส้นมาเผาให้อ่อนตัวนำไปพันกับกล้าทองเหลือง พันวนเป็นวงไปเรื่อยๆ จนเป็นตัวหนอน นำออกจากกล้าทองเหลือง นำไปติดเชื่อมให้ความยาวพอดีกับเส้นรอบวงที่ 1 ทำเช่นกันนี้ติดเรียงเป็นชั้นๆ ตามที่ต้องการ
• ไข่ปลา คือ รูปแบบของลายเครื่องเงิน มีลักษณะเป็นเม็ดเงินกลม ทำด้วยวิธีการตัดลวดเงินเป็นข้อเล็กๆ แล้วใช้ไฟลนหลอมจนเงินรวมตัวกันเป็นก้อนเงินกลม
• ดอกพริก คือ รูปแบบของลายเครื่องเงิน มีลักษณะเป็นวงลวดตัวหนอน ทำด้วยการเผาลวดเงินให้อ่อนตัวนำไปพันกับกล้าทองเหลือง พันวนเป็นวงไปเรื่อยๆ แล้วนำออกจากกล้าทองเหลือง นำมาพันรอบกล้าทองเหลืองอีกครั้งจะได้เป็น “ตัวหนอน”  แล้วตัดตัวหนอนออกเป็นวง เชื่อมติดปลายให้แน่น แต่ละวงเรียกว่า “ดอกพริก”
• ไข่แมงดา : รูปแบบของลายเครื่องเงิน มีลักษณะเป็นแผ่นเงินวงกลมมีกลีบดอกเป็นแฉกเล็ก ๆ โดยรอบ  ทำด้วยการนำลวดเงินมาดัดกับไม้ดัดดอก ดัดไปมา เมื่อนำมาบรรจบกันจะได้กลีบดอกสวยงามมีระยะเท่ากัน ใช้แหนบจัดแต่งให้เป็นกลีบดอกมีปลายแหลม แล้วนำไข่ปลาวางด้านบนลวดกลีบดอก ติดเชื่อมกันด้วยน้ำประสานเงิน

การทำเครื่องเงินของชาวสุรินทร์ สันนิษฐานว่ามีมาตั้งแต่ประมาณ 270 ปีมาแล้ว เมื่อชาวเขมรกลุ่มหนึ่งได้อพยพหนีภัยสงครามเมื่อกว่า 270 ปี  จากกรุงพนมเปญข้ามพรมแดนมาตั้งภูมิลำเนาถาวรที่ โคกเมือง หรือ ประทายสมันต์ ซึ่งเป็นเมืองร้างแต่มีภูมิประเทศที่อุดมสมบูรณ์ (ปัจจุบันนี้คือ จังหวัดสุรินทร์) โดยพวกเขามีความสามารถในการตีทองรูปพรรณเป็นเครื่องประดับไม่ว่าจะเป็นเครื่องประดับคอ เรียกกันในภาษาถิ่นว่า  จารล หรือ ตะกรุด  ประเกือม หรือ ปะคํา สืบทอดวิชาช่างประกอบเป้นอาชีพ และเดินทางไปรับจ้างในจังหวัดใกล้เคียง เช่น บุรีรัมย์ ศรีสะเกษ เป็นต้น จนเมื่อประมาณ พ.ศ. 2500-2521 งานทำทองรูปพรรณเป็นเครื่องประดับได้หยุดชะงักไป เพราะราคาสูงขึ้น ผู้คนหันไปนิยมซื้อทองรูปพรรณจากห้างทองมากขึ้น นี่จึงกลายเป็นจุดเปลี่ยนของการมองหาวัตถุดิบใหม่อย่าง “เงิน” เข้ามาเติมเต็มความต้องการงานเครื่องประดับดั้งเดิม  ด้วยเทคนิคทักษะเชิงช่างชั้นสูงของงานเครื่องทองสุรินทร์  มาเป็นเครื่องประดับเงินอย่าง กำไลข้อมือ สร้อยประคํา ต่างหู แหวน ได้อย่างวิจิตรบรรจง

ครูป่วน เป็นอีกผู้หนึ่งที่ได้รับการถ่ายทอดวิชาช่างทองจนเป็นผู้เชื่ยวชาญการทำเครื่องประดับถวนหน้าของจังหวัดสุรินทร์ โดยในสมัยเรียนทำทองอยู่นั้นครูทองโฮม ผจญกล้า ได้สอนให้ทำ “ตะเกา” (เป็นภาษาเขมร ใช้เรียกต่างหู)  ซึ่งเป็นเครื่องประดับที่ทำจากทองหรือเงิน ทำลวดลายเลียนแบบดอกไม้
ด้วยวิธีการขึ้นรูปด้วยการดัดเส้นลวดไปมาให้มีระยะห่างเท่า ๆ กันจนได้รูปทรง แล้วนำมาเชื่อมต่อกันเรียงวนรอบเป็นชั้น ๆ เหมือนองค์ประกอบของดอกไม้ คือ มีกลีบดอก และเกสร

หลังจากครูป่วนเรียนจบก็ออกมาก็หาประสบการณ์เพิ่มจากครูรุ่นเก่า และเรียนรู้จากชาวบ้านด้วยกันเอง ในที่สุดครูป่วนก็ได้สร้างสรรค์ผลงาน “ตะเกาเงิน” ต้นแบบขึ้น 13 ลาย จากการนำลวดลายของเครื่องเงินดั้งเดิมที่ได้ไปพบเห็นมา และคิดลวดลายเพิ่มจากจินตนาการของตนเองที่มีต่อธรรมชาติ ในรูปลักษณะของดอกไม้ชนิดต่าง ๆ ที่ให้ความหมายถึงพลังบวก โดยครูป่วนมีความตั้งใจจะให้เป็นผลงานต้นแบบสำหรับการต่อยอดการทำเครื่องประดับเงินในรูปแบบต่างๆ และถ่ายทอดให้กับลูกหลาน ลูกศิษย์ เพื่อสืบทอดวิชาช่างนี้ให้คงอยู่ต่อไป

ตะเกาเงินทั้ง 13 ลายนี้ ครูป่วนได้เริ่มทำไปพร้อมกับการสอนลูกศิษย์ที่มาจากวิทยาลัยกาญจนาภิเษกช่างทองหลวง จากเมื่อครั้งที่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดำเนินมาทรงเยี่ยมประชาชนที่ อำเภอเขวาสินรินทร์ ครูป่วนมีโอกาสได้สาธิตการทำเครื่องเงินลายโบราณต่อหน้าพระพักตร์ ทำให้พระองค์สนพระราชหฤทัยรับสั่งให้นำนักเรียนจากวิทยาลัยกาญจนาภิเษกช่างทองหลวงเข้ามาศึกษาเรียนรู้ ซึ่ง “ตะเกาเงิน” 13 ลายชุดนี้ ครูป่วนได้ใช้เป็นวิชาสอนลูกศิษย์และทำขึ้นเป็นต้นแบบ แต่ละลายทำขึ้นเป็นคู่ รวมเป็น 26 ชิ้น ประกอบด้วย

1. ลายดอกระเวียง
2. ลายดอกตั้งโอ๋
3. ลายดอกมะลิ
4. ลายไข่แมงดา
5. ลายดอกขจร
6. ลายดอกปลึด
7. ลายดอกทานตะวัน
8. ลายรังหอก
9. ลายดอกตั้งโอ๋สามชั้น
10. ลายดอกปลึดสามชั้น
11. ลายดอกรังหอกโปร่ง
12. ลายรังผึ้ง
13. ลายรังแตน

หลังจากนั้น สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดำเนินมาทรงเยี่ยมประชาชนที่นี่อีกครั้ง ครูป่วนได้มีโอกาสทูลเกล้าฯ ถวาย ตะเกาเงินต้นแบบ 13 คู่นี้ พร้อมเข็มขัดเงินประกอบลายตะเกาทั้ง 13 ลาย อีก 2 เส้น ซึ่งสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้ทรงรับและมอบเข็มขัดเงิน 1 เส้น และตะเกาเงินต้นแบบ 1 ชุด กลับคืนให้ครูป่วนและทรงรับสั่งว่า “ห้ามขาย” ให้นำไปไว้สำหรับถ่ายทอดให้ลูกหลานได้เรียนรู้เป็นวิชาติดตัวต่อไป นับพระมหากรุณาธิคุณและเป็นมงคลกับชีวิตของครูป่วนและครอบครัวเป็นอย่างยิ่ง ปัจจุบันครูป่วนได้พัฒนาลวดลายตะเกาเงินเพิ่มขึ้นกว่า 24 ลายแล้ว

แหล่งอ้างอิงข้อมูล :

• สถาบันส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย (องค์การมหาชน). 2565. ทายาทช่างศิลปหัตถกรรม ครูช่างศิลปหัตถกรรม ครูศิลป์ของแผ่นดิน ประจําปี 2552. กรุงเทพมหานคร.
• สถาบันส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย .(องค์การมหาชน) n.d “เครื่องเงิน ครูป่วน เจียวทอง”. www.sacit.or.th. Accessed  มิถุนายน 2566, 23. https://www.sacit.or.th/uploads/items/attachments/a431d70133ef6cf688bc4f6093922b48/_ff4b27f956080e7b14307790ed1fb225.pdf
• ศิลปวัฒนธรรมอีสาน. สภาศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏแห่งประเทศไทย กลุ่มภาคตะวันออกเฉีงเหนือ. วารสารวิชาการ. ปีที่ 2 ฉบับที่ 1. มกราคม - มิถุนายน 2565. Accessed  มิถุนายน 2566, 23. https://isanjournal.com/images/PDF/PDFVarasan3/3-5.pdf
• เครื่องเงินสุรินทร์. เครื่องเงินโบราณ. ลวดลายเครื่องเงินโบราณ. ตะเกา. Accessed  มิถุนายน 2566, 23. https://kherungngein.wordpress.com/ลวดลายตะเกา/
• ป่วน เจียวทอง. สัมภาษณ์โดย บริษัท วี วิว โก จำกัด. 25 มีนาคม 2566.

ผู้เรียบเรียงข้อมูล :

• บริษัท วี วิว โก จำกัด
• ฝ่ายส่งเสริมและเผยแพร่องค์ความรู้ สำนักส่งเสริมคุณค่าหัตถศิลป์ สถาบันส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย (องค์การมหาชน)

วันที่บันทึกข้อมูลล่าสุด : 3 กรกฎาคม 2566