หน้าพรานทอง เป็นหน้าพรานครูหมอมโนห์ราที่ถือเป็นเทพศักดิ์สิทธิ์ ที่สามารถบรรดาลให้เกิดความสุขหรือความทุกข์ได้ตามความเชื่อของวิถีดั้งเดิมที่สืบต่อกันมาโดยเฉพาะเรื่องของการเจ็บไข้ได้ป่วย ที่ครูหมอมโนห์หาจะมีบทบาททั้งการเป็นสาเหตุแห่งการเจ็บป่วยและการเยียวยารักษาผ่านพิธีกรรมที่ละเอียดอ่อน อย่างไรก็ตามสำหรับการสร้างสรรค์หน้าพรานทองในอีกแขนงหนึ่ง เป็นการสร้างสรรค์เพื่อสื่อเรื่องราวถึงพรานบุญที่เปลี่ยนบทบาทจากการเป็นนายพรานเป็นผู้ครองเมืองหลังจากสามารถจับนางมโนห์รามาถวายพระสุธนได้สำเร็จและได้รับรางวัลมหาศาล ระยะเวลาในการสร้างสรรค์ประมาณ 3 – 5 วัน ราคาประมาณ 1,500 – 2,500 บาท (ข้อมูล ณ เดือนกุมภาพันธ์ 2565)
เทคนิคที่ใช้: เทคนิคการกลึงไม้ และการกำหนดสัดส่วน
กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน :
คัดเลือกไม้ขนุนที่ได้สัดส่วนแล้วตัดไม้ขนุนเป็นท่อนและผ่าครึ่งตามขนาดที่ใกล้เคียงกับหน้าพราน หรือมีขนาดกว้างประมาณ 7 – 8 นิ้ว สูงประมาณ 8 – 10 นิ้ว แล้วนำไปแช่น้ำทิ้งไว้ประมาณ 3 คืน เพื่อให้เนื้อไม้อ่อนตัว สามารถนำมาตกแต่งทรงได้ง่าย ทั้งนี้ไม้ที่นำมาแกะสลักหน้าพรานช่างจะนิยมใช้ไม้ที่มีชื่อและความหมายที่เป็นสิริมงคล เช่น
- ไม้ขนุน ส่งเสริมบารมีเมตตามหานิชมให้คนรักคนสนับสนุน
- ไม้ยอ ส่งเสริมให้คนชื่นชม ยกยอ ยกย่องนับถือ
- ไม้รัก ส่งเสริมให้คนรักใคร่เอ็นดู
ใช้ขวานขนาดเล็กค่อยๆ ปาดเนื้อไม้และโกลนให้ได้สัดส่วนโครงหน้าพราน และสร้างสัดส่วนใบหน้าพรานเป็นส่วนหน้าผาก คิ้ว ดวงตา จมูก ปาก และส่วนฟัน ทั้งนี้อุปกรณ์ในการสร้างสรรค์ช่างส่วนใหญ่จะประดิษฐ์ขึ้นเองเพื่อความสะดวกและความถนัดในการทำ ซึ่งอุปกรณ์สำคัญอย่างขวานเล็ก รวมถึงมีดปาด และมีดขูด ช่างจะสร้างสรรค์ด้ามมีดอย่างงดงามตามเอกลักษณ์ของตนเอง
เกลาหน้าพรานให้ได้สัดส่วนโดยใช้อุปกรณ์ต่างๆ อย่างมีดปาด และมีดขูด จากนั้นใช้กระดาษทรายเบอร์ 150 ขัดแต่งพื้นผิวหน้าพรานทั้งด้านหน้าและด้านหลังให้เรียบเนียน
วาดสัดส่วนบนใบหน้าด้วยดินสอ เพื่อกำหนดส่วนที่จะเป็นหน้าผาก รอยหน้าผาก หนวด ฟัน คิ้ว และดวงตา
เจาะรูที่ดวงตา และจมูก ทั้งนี้หากเป็นหน้าพรานสำหรับแสดงจะต้องมีการวัดสัดส่วนกับโครงใบหน้าจริงของผู้สวมใส่ เพื่อให้สัดส่วนของดวงตาและจมูกเป็นไปตามส่วนโค้งเว้าของใบหน้าก่อนดำเนินการเจาะรูและร้อยเชือกเชื่อมกับส่วนผ้าโพก
หากโครงไม้ยังมีความชื้นให้นำไปตากให้แห้งก่อนนำมาทาสีผิวหน้าพรานทั้งด้านหน้าและด้านหลังด้วยสีน้ำมันสีทอง และรอให้แห้ง
นำแผ่นโลหะกันสนิมตามตัดเป็นรูปทรงดวงตาที่เจาะรูไว้เรียบร้อยแล้ว และนำไปติดบริเวณช่องดวงตาที่กำหนดไว้
วาดแต่งส่วนคิ้ว และหนวดด้วยสีน้ำมันสีขาว และฟัน (บางซี่) ด้วยสีน้ำมันสีดำ ทั้งนี้ส่วนของฟันสำหรับหน้าพรานในสมัยก่อนมีการใช้เปลือกหอยสีขาวมาทำเป็นซี่ฟัน ในปัจจุบันมีการใช้สแตนเลส มาตัดประดับแทนเนื่องจากมีคุณสมบัติที่ไม่เป็นสนิมและมีความเงาวาวมาติดบริเวณฟันสองซี่หน้า จากนั้นตกแต่งรายละเอียดของหน้าพรานให้เรียบร้อยสวยงาม
ขั้นตอนการตกแต่งหน้าพราน
1. การร้อยลูกปัดสำหรับส่วนผ้าโพกผม เริ่มต้นจากการใช้เชือกเบอร์ 9 ที่มีขนาดเล็กแต่มีความเหนียวมาทาขี้ผึ้งที่ปลายด้ายเพื่อไม่ให้ด้ายแตกออกจากกันระหว่างการร้อยลูกปัด
2. จัดเตรียมลูกปัดตามสีต่างๆ และนำมาร้อย เริ่มต้นจากการร้อยเรียงลูกปัดเป็นแถวตามสีของธงชาติไทย (สีแดง สีขาว สีน้ำเงิน) แล้วจึงร้อยลูกปัดสีต่างๆ เป็นลายลูกแก้ว 1 – 2 แถว ตามความชื่นชอบ จากนั้นจึงร้อยส่วนปลายตุ้งติ้งเพื่อเป็นส่วนชายของลูกปัด
ตัดผ้าขนเป็ดหรือผ้าขนห่านขาว ซึ่งเป็นผ้าขนสัตว์ประดิษฐ์ มีทั้งสีขาวล้วนและสีขาวอมเทาตามขนาดที่ต้องการ โดยมีความกว้างกว่าความกว้างของหน้าพรานเล็กน้อย แล้วนำมาเย็บเข้ากับลูกปัดที่ร้อยเรียบร้อยแล้ว จากนั้นนำมาติดบนหน้าพรานเพื่อเป็นส่วนผม
ร้อยลูกปักเป็นเส้นขนาดเท่าๆ กัน ความยาวประมาณ 1.5 – 2 นิ้ว หรือมีขนาดสอดคล้องกับความสูงของหน้าพราน หลายๆ เส้น แล้วนำมมัดรวมกันเพื่อประดับเป็นส่วนต่างหู