โต๊ะหมู่บูชาประดับมุกลายบัวบางเลน

กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย

โต๊ะหมู่บูชาประดับมุกลายบัวบางเลน เป็นหนึ่งในชุดโต๊ะหมู่บูชาที่ครูจักรกริศษ์บรรจงสร้างสรรค์ลวดลายประดับมุกโดยนำความโดดเด่นของลายบัวบางเลย ซึ่งครูจักรกริศษ์พัฒนาลวดลายขึ้นในปี พ.ศ. 2558 โดยมีแรงบันดาลใจจากความศรัทธาในพระพุทธศาสนา หลอมรวมกับความโดดเด่นของดอกบัวซึ่งเป็นพรรณไม้สัญลักษณ์ของตำบลบัวปากท่า อำเภอบางเลน จังหวัดนครปฐม และพื้นที่บริเวณบ้านของครูจักรกริศษ์ที่ล้อมรอบไปด้วยดอกบัวบานสะพรั่ง โดยลักษณะลายบัวบางเลนอันเป็นเอกลักษณ์ของครูจักรกริศษ์คือมีอุณาโลมอยู่บริเวณส่วนยอดของดอกบัว เพื่อสื่อความหมายของการหลุดพ้น ประกอบลวดลายอื่นๆ เพื่อเสริมความงดงามของโต๊ะหมู่บูชา อาทิ ลายเครือเถา ลายกรวยเชิง และลายประจำยาม เป็นต้น

ประเภทงานหัตถกรรม :
เครื่องรัก
ผู้สร้างสรรค์ :
จักรกริศษ์ สุขสวัสดิ์
วัสดุ :
โต๊ะหมู่บูชาไม้สัก เปลือกหอยมุกไฟ เปลือกหอยเป๋าฮื้อ แผ่นทองเหลืองหนา 0.8 มิลลิเมตร และยางรักธรรมชาติ
อายุ/ปีที่ผลิต :
2564
รายละเอียดชิ้นงาน

เทคนิคที่ใช้:    การเจียรและตัดแต่งเปลือกหอย และการประดับมุก

กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน  :
• การออกแบบลาย

  1. พิจารณรูปทรงโต๊ะหมู่บูชาแต่ละขนาด ซึ่งแบ่งออกเป็น 5 ขนาด โดยออกแบบและสร้างสรรค์รูปแบบลวดลายตามลักษณะเฉพาะขององค์ประกอบแต่ละชิ้น แล้วจึงร่างแบบลงบนกระดาษ โดยเอกลักษณ์ของการออกแบบลายในงานลงรักประดับมุกคือการออกแบบลายที่มีลักษณะเป็น “ลายตัวขาด” การเขียนลายให้แยกขาดกันเป็นตัวๆ เป็นเส้นคู่ เพื่อให้ช่างสามารถฉลุลายบนเปลือกหอยที่มีลักษณะโค้งและมีพื้นที่ใช้งานจำกัด
  2. เมื่อได้ลวดลายที่สมบูรณ์แล้วจึงวาดแบบลงบนกระดาษไขเพื่อให้ได้เส้นลายที่คมชัด แล้วนำไปคัดลอกจำนวน 3 ชุด สำหรับการใช้งานที่แตกต่างกัน ดังนี้

- สำเนาลายชุดที่ 1 สำหรับใช้ติดบนเปลือกหอยเพื่อฉลุในลักษณะลายตัวขาด
- สำเนาลายชุดที่ 2 สำหรับใช้ติดเปลือกหอยที่ฉลุลายแล้วตามแบบ ก่อนนำไปประดับลายบนพื้นผิวชิ้นงาน
- สำเนาลายชุดที่ 3 สำหรับเก็บไว้เป็นต้นแบบลายประกอบการซ่อมแซมลวดลายประดับมุกของชิ้นงานที่อาจเกิดขึ้นได้ในอนาคต

• การเตรียมเปลือกหอยสำหรับงานประดับมุก ประกอบด้วยขั้นตอนต่างๆ ดังนี้

  1. นำหอยโข่งทะเล (เดิมเรียกว่าหอยอูด) หรือหอยมุกไฟ ซึงหาได้ในทะเลและมหาสมุทรในแถบจังหวัดภูเก็ต ประเทศพม่า อินโดนีเซีย และแถบมหาสมุทรอินเดีย  ซึ่งครูจักรกริศษ์ซื้อมาจากผู้แทนจำหน่ายในจังหวัดสมุทรสาคร และจังหวัดระนอง ราคากิโลกรัมละ 1,500 – 1,700 บาท (ข้อมูล ณ เดือนกุมภาพันธ์ 2565)
  2. นำหอยโช่งทะเลมาขัดลอกหินปูนที่หุ้มเปลือกหอยออก โดยใช้หินเจียรขนาด ¼ หรือ ½ โดยขัดแต่งเปลือกหอยจนถึงชั้นเปลือกหอยสีขาว ซึ่งเป็นส่วนที่นำไปใช้ในการประดับมุก สำหรับการขัดในขั้นตอนนี้จะได้เปลือกหอยมุกที่มีความหนาประมาณ 0.1 – 0.2 มิลลิเมตร หรือมีขนาดความหนาเท่ากับเหรียญ 1 บาทไทย
  3. ตัดเปลือกหอยเฉพาะส่วนที่สามารถนำไปใช้งานได้ คือส่วนเปลือกโค้งรอบเปลือกหอย โดยมอเตอร์ตัดไปตามส่วนโค้ง คงเหลือส่วนแกนหอยที่ช่างทำหัวโขนจะนำไปทำเป็นเขี้ยวยักษ์หรือเขี้ยวลิงต่อไป ทั้งนี้หอยโข่งทะเล 1 ตัวน้ำหนักประมาณ 1 กิโลกรรม มีพื้นที่ส่วนเปลือกหอยที่สามารถนำมาทำเป็นลวดลายประดับมุกได้ประมาณ 15 – 20 ตารางเซนติเมตร เท่านั้น เนื่องจากเนื้อเปลือกหอยส่วนที่เหลือมีรูปทรงที่ไม่เหมาะสม และไม่มีแสง ไม่มีสี ปราศจากคุณสมบัติสะท้อนไฟซึ่งเป็นความงดงามอันเป็นเอกลักษณ์ของงานลงรักประดับมุก
  4. นำลายที่ออกแบบเรียบร้อยแล้วมาติดบนเปลือกหอยตามสัดส่วนต่างๆ ที่เหมาะสม เพื่อให้สามารถใช้พื้นที่เปลือกหอยในส่วนที่ให้สีสันสวยงามได้มากที่สุด
  5. ใช้โครงเลื่อยฉลุเลื่อยลายให้แยกออกจากแผ่นเปลือกหอยเป็นตัวๆ แล้วนำชิ้นลายแต่ละตัวมาขัดแต่งขอบลายเพื่อลบคมเลื่อยและทำให้ลายคมชัดด้วยตะไปและกระดาษทราย จากนั้นนำลายไปติดบนกระดาษสำเนาลายที่เตรียมไว้ด้วยกาวน้ำ ประกอบจนเป็นลายที่สมบูรณ์
  6. นำแผ่นเปลือกหอยขนาดต่างๆ มาเจียรเป็นลายมาตรฐานต่างๆ ประกอบด้วย ลายกรวยเชิง ลายประจำยาม ลายเส้นขนาดต่างๆ สำหรับจัดองค์ประกอบและจัดสัดส่วนลายตามลักษณะโครงสร้างของโต๊ะหมู่บุชา ซึ่งขั้นตอนนี้จำเป็นต้องใช้ความชำนาญของช่างเป็นอย่างมาก เนื่องจากลายมาตรฐานต่างๆ เป็นการกำหนดสัดส่วนและจังหวะลายระหว่างการเจียรกับมอเตอร์โดยใช้ใบตัดขนาด 0.30 มิลลิเมตร เพื่อใช้ประกอบลายต่างๆ บนพื้นผิวชิ้นงาน

• การประดับลายลงบนผิวชิ้นงาน

  1. เตรียมพื้นผิวชิ้นงานด้วยการทารักน้ำเกลี้ยง (น้ำยางรักบริสุทธิ์ที่ได้จากการกรองสิ่งสกปรกและขับน้ำจากยางรักดิบเรียบร้อยแล้ว ใช้สำหรับการถมพื้นทาผิว และการผสมรักสมุก)
  2. หากต้องการให้ลายติดแน่นบนชิ้นงานให้ตัดผ้าขาวบางที่มีลักษณะคล้ายตาข่ายละเอียดติดบนผิวงาน และทารักน้ำเกลี้ยงอีกครั้งก่อนนำแผ่นลายที่ประกอบลายบนกระดาษไขเรียบร้อยแล้วลงบนชิ้นงาน
  3. ทายางรักน้ำเกลี้ยงเคลือบทับหน้าลายอีกชั้นหนึ่งเพื่อประสานลายประดับมุกให้ติดแน่นสนิทกับผิวชิ้นงานก่อนนำไปถมลาย

• การถมลาย ประกอบด้วยขั้นตอนต่างๆ ดังนี้
1) การถมลาย ครั้งที่ 1 ผสมรักสมุก (ยางรักดิบที่ผ่านการกรองเรียบร้อยแล้วผสมผงถ่านจากการเผาใบตองแห้ง กะลามะพร้าว เศษใบไม้ใบหญ้าในท้องถิ่น แล้วนำมาตำให้ละเอียดจนเป็นผงสีดำสนิท และนำไปกรองด้วยผ้าขาวบางจนได้เนื้อผงถ่านที่มีเนื้อเนียนละเอียด ผสมให้เข้ากันจนได้เนื้อสมุกที่ข้นและเหนียว) แล้วจึงนำไปทาหรือปาดให้เต็มช่องว่างทั่วทั้งชิ้นงาน ระหว่างทาให้กดเกลี่ยให้รักสมุกติดและถมเนียนเรียบไปกับผิวของเปลือกหอย  และทิ้งไว้ให้รักแห้ง  เนื่องจากยางรักธรรมชาติใช้เวลาในการแห้งติดชิ้นงานแต่ละครั้งนานถึง 7 วัน ช่างจึงมีเวลาในการเก็บรายละเอียดชิ้นงานได้ อย่างไรก็ตามในการลงยางรัก มักทำในช่วงเดือนพฤศจิกายน - เดือนมีนาคม เนื่องจากเป็นช่วงที่อากาศแห้ง และไม่ร้อนจัด ทำให้ยางรักไม่เยิ้มและแห้งไวกว่าการทายางรักในช่วงฤดูกาลอื่น หลังจากยางรักแห้งสนิทแล้วจึงขัดเปิดหน้าชิ้นงานด้วยกระดาษทรายน้ำเบอร์ 60

2) การถมลาย ครั้งที่ 2 นำรักสมุกมาทาให้ทั่วทั้งชิ้นงานอีกครั้ง เพื่อถมพื้นผิวให้เรียบ เมื่อยางรักแห้งสนิทดีแล้วจึงขัดผิวชิ้นงานด้วยกระดาษทรายน้ำเบอร์ 150 กับกระดาษทรายน้ำเบอร์ 500

3) การถมลาย ครั้งที่ 3 หรือการปิดตามด คือการเก็บรายละเอียดชิ้นงานส่วนที่เป็นหลุม ฟองอากาศหรือรอยของพื้นรักที่เกลี่ยไว้เดิมให้เรียบเสมอกัน โดยใช้รักสมุก จากนั้นรอให้แห้ง เมื่อแห้งสนิทดีแล้วจึงขัดด้วยกระดาษทรายน้ำเบอร์ 1,000 ขัดจนเห็นเนื้อลวดลายของเปลือกหอยมุกที่สดใสแวววาวทั้งชิ้นงาน

4) การขัดมัน คือการเพิ่มลักษณะพื้นผิวที่มันวาวบนชิ้นงานลงรักประดับมุกด้วยการใช้ใบตองแห้งหรือกาบมะพร้าวแห้งขัดผิวชิ้นงานลงรักประดับมุก ปัจจุบันช่างสามารถประยุกต์ใช้น้ำมันพืชหรือไขปลาวาฬที่ใช้ในงานจิวเวลรีชุบกับผ้าที่มีผิวสัมผัสอ่อนนุ่มขัดบนตัวชิ้นงานเพื่อเพิ่มความมันวาว เกิดมิติแสงที่งดงามอันเป็นเอกลักษณ์ของงานลงรักษ์ประดับมุก

คำสำคัญเครื่องรักงานลงรักประดับมุกโต๊ะหมู่บูชานครปฐม
ข้อมูลแหล่งที่มา