ชุดหุ่นหวายพานแว่นฟ้าชุดที่ 1

กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย

พานแว่นฟ้า เป็นพานสำหรับใช้ในงานพิธีทางสงฆ์ เช่น พิธีบวชนาค มีลักษณะเป็นพานซ้อนกันสองชั้น คือ พานทรงสูง (ชั้นบน) ซ้อนอยู่บนฐานตะลุ่ม (ชั้นล่าง) โดยชุดหุ่นหวายพานแว่นฟ้า เป็นการเตรียมรูปทรงภาชนะก่อนนำไปลงรักประดับมุก ส่วนพานชั้นบนเป็นไม้ทองหลาง ตะลุ่มทายารักรองหุ่นหวายเป็นหวายที่เหลาและจักจนบางแล้วนำไปทารักสมุกรองหุ่น 2 ชั้น ก่อนนำไปประดับมุกในขั้นตอนต่อไป

ประเภทงานหัตถกรรม :
เครื่องรัก
ผู้สร้างสรรค์ :
ขนาด :
พานแว่นฟ้ากว้าง 14 นิ้ว สูง 15 นิ้ว, ตะลุ่มเส้นผ่านศูนย์กลาง 14 นิ้ว สูง 7 นิ้ว
วัสดุ :
หวาย ไม้รวก ไม้ทองหลาง ไม้พญาสัตบรรณ และยางรักธรรมชาติ
อายุ/ปีที่ผลิต :
2565
รายละเอียดชิ้นงาน

เทคนิคที่ใช้:   การประกอบขึ้นรูปไม้ การจักหวาย การขึ้นรูปหวายด้วยมือ และการทายางรัก

กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน  :

• การเตรียมหุ่นตะลุ่ม (ส่วนฐานพานแว่นฟ้า)

  1. เตรียมลำหวายแห้ง ที่จัดหามาจากจังหวัดอ่างทอง หรือโรงไม้ที่รับซื้อหวายจากประเทศเพื่อนบ้าน ราคากิโลกรัมละประมาณ 130 บาท

  2. จักหวายโดยใช้มีดผ่าหวายให้เป็นเส้นที่มีความหนาเท่าๆ กันประมาณ 0.1 – 0.2 เซนติเมตร และมีความกว้างประมาณ 0.5 – 1 เซนติเมตร ตลอดทั้งเส้น

  3. นำเส้นหวายที่จักเรียบร้อยแล้วมาขดขึ้นรูปด้วยมือ โดยมีรายละเอียดขั้นตอนดังนี้
    1)  นำส่วนผิวเส้นหวายที่มีความหนาและผิวที่มันเป็นพิเศษซึ่งมีความแข็งแรงมากกว่าหวายส่วนอื่น มาขดเป็นโครง เพื่อเป็นส่วนกำหนดขนาดของหุ่นหวาย ในส่วนที่เป็นรอยต่อของเส้นหวาย ให้ใช้สว่านเล็กหรือเหล็กปลายแหลมแทงบริเวณรอยต่อ ก่อนใช้หมุดจากไม้รวก (ไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง) ทำหน้าที่คล้ายตะปูยึดปลายเส้นหวายเข้าด้วยกัน

  1. นำผิวหวายที่เหลาและจักเรียบร้อยแล้วมาขดขึ้นรูปตามต้องการ

  • การเตรียมยางรักรองหุ่นหวาย ประกอบด้วยขั้นตอนต่างๆ ดังนี้
  1. นำยางรักไทย (ยางรัก 100% ผลิตโดยวิสาหกิจชุมชนจัดการยางรักอมก๋อยอย่างยั่งยืน อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่  เป็นยางรักดิบราคากิโลกรัมละ 1,500 บาท (ข้อมูล ณ เดือนกุมภาพันธ์ 2565)  มากรองด้วยผ้าขาวบางตามสัดส่วนและจำนวนที่ต้องการใช้
  2. ทำผงถ่านจากการเผาใบตองแห้ง กะลามะพร้าว เศษใบไม้ใบหญ้าในท้องถิ่น แล้วนำมาตำให้ละเอียดจนเป็นผงสีดำสนิท และนำไปกรองด้วยผ้าขาวบางจนได้เนื้อผงถ่านที่มีเนื้อเนียนละเอียด
  3. ผสมยางรักในข้อ (1) และผงถ่านในข้อ (2) โดยใช้เกรียงโป๊วคนผสมให้เข้ากันจนได้เนื้อสัมผัสที่ค่อนข้างหนืดและเนียนละเอียด จะได้รักสมุกสำหรับใช้รองหุ่นหวาย
  4. นำรักสมุกทารองหุ่นหวายและรอให้แห้งประมาณ 7 วัน (ขึ้นอยู่กับความชื้นในอากาศ) ทั้งนี้การเตรียมพื้นด้วยรักสมุกในการทำงานลงรักประดับมุก จะมีการลงรักสมุกประมาณ 2 รอบ โดยครั้งที่ 1 เมื่อรักแห้งแล้วนำมาขัดด้วยกระดาษทรายเบน้ำเบอร์ 60 และครั้งที่ 2 เมื่อรักแห้งแล้วนำมาขัดด้วยกระดาษทรายน้ำเบอร์ 150 จึงจะถือเป็นการเตรียมพื้นหุ่นหวายโดยสมบูรณ์

**• การเตรียมพานแว่นฟ้า**
  1. เตรียมไม้ทองหลาง จากต้นทองหลางที่มีอายุมากที่บริเวณโคนต้นจะเกิดการขยายส่วนโคนเป็นแผงหรือปีกไม้ล้อมโคนต้น ซึ่งเป็นเนื้อไม้ที่มีคุณสมบัติเหมาะแก่การไปทำเป็นแผ่นไม้และนำมาประกอบให้เป็นพานแว่นฟ้า ซึ่งคนโบราณเชื่อว่าไม้ทองหลางเป็นไม้มงคล หมายถึงการมีทรัพย์สินเงินทองใช้ไม่ขัดสน โดยไม้ทองหลางที่นำมาขึ้นโครงหุ่นต้องตัดและนำมาตากทิ้งไว้อย่างน้อย 1 ปี รอจนกว่าเปลือกจะหลุดลอกออกไปเองจึงจะสามารถนำมาใช้งานได้ ไม่นิยมใช้ไม้สดๆ เพราะเมื่อนำมาขึ้นรูปแล้วเนื้อไม้จะหดตัว เกิดการบิดเบี้ยวและรอยแตกร้าวได้ เมื่อไม้แห้งได้ที่จึงนำมาเตรียมเป็นแผ่นไม้ตามสัดส่วนของพานแว่นฟ้า แล้วประกอบด้วยหมุดไม้หรือตะปูขนาดเล็ก เป็นส่วนพานและส่วนฐาน
  2. กลึงไม้พญาสัตบรรณให้เป็นท่อนกลม เพื่อเป็นแกนเชื่อมส่วนฐานกับส่วนตัวพาน
ข้อมูลแหล่งที่มา