ผ้าสะไบขิด

กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย

ผ้าสะไบขิด หรือเรียกได้หลายชื่อว่า “ผ้าฝ้ายสไบ” หรือ “ผ้าเบี่ยง (ผ้าเบี่ยงบุญ)” เป็นผ้าที่ใช้สำหรับพาดไหล่ หรือห่มพาดเฉียง หรือเฉวียงบ่าไหล่อย่างผ้าสไบ เป็นส่วนหนึ่งของเครื่องแต่งกายที่สำคัญมาก แสดงถึงความสุภาพเรียบร้อย นิยมใช้ห่มเมื่อมีงานพิธีสำคัญ  ใช้ห่มไปงานบุญหรืองานพิธีต่าง ๆ ทั้งหญิงและชาย ลักษณะเฉพาะที่โดดเด่นของผ้าทอลายขิด สามารถสังเกตได้จากลายซ้ำของเส้นพุ่งที่ขึ้นเป็นแนวสีเดียวกันตลอด มีลายซ้ำที่มีจุดจบแต่ละช่วงของลายเห็นได้ชัด สามารถนำเส้นไหมและเส้นฝ้ายมาทอได้ โดยทอด้วยมือ 4 ตะกอ สีที่ใช้ย้อมคือสีเคมีสีแดง ลายสีเหลืองและขาวสลับกัน มีเชิงผ้าทั้งสองฝั่ง

ประเภทงานหัตถกรรม :
เครื่องทอ
ผู้สร้างสรรค์ :
ขนาด :
200x35 เซนติเมตร
วัสดุ :
ผ้าไหม ผ้าฝ้ายย้อมสีเคมี
อายุ/ปีที่ผลิต :
2564
รายละเอียดชิ้นงาน

เทคนิคที่ใช้ :  การทอขิด
กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :
1. การฟอกย้อมสีเส้นไหม

  • การลอกกาวเส้นไหม เป็นการขจัดกาวหรือสิ่งสกปรกออกเพื่อให้สีย้อมติดเส้นไหม
  • การย้อมสีเส้นไหม เริ่มจากการเติมสีย้อมเคมี 1 โหลลงในหม้อต้ม จากนั้นนำเส้นไหมที่ฟอกกาวไหมออกเรียบร้อยแล้วจุ่มลงในหม้อต้มสี ประมาณ 30 นาที พร้อมสังเกตสีไหมว่าได้สีตามที่ต้องการหรือไม่
  • การล้างเส้นไหม เป็นการนำเส้นไหมที่ย้อมสีแล้วล้างด้วยน้ำอุ่น 1 ครั้ง เพื่อให้คราบไขมันจากสบู่ออกจากเส้นไหม แล้วล้างด้วยน้ำเย็นอีก 2 ครั้ง หรือจนกระทั่งน้ำที่ล้างใส ไม่มีสี
  • การตากหรือผึ่งลมเส้นไหม เป็นการนำเส้นไหมที่ผ่านการฟอกย้อมเรียบร้อยแล้วมากระตุกบนราวไม้ให้เส้นไหมไม่หดตัว จากนั้นจึงตากหรือผึ่งลมให้แห้งสนิท

2. การแยกเส้นไหมเข้าอัก
การแยกเส้นไหมเข้าอัก เป็นการนำเส้นไหมที่ตากแห้งไปใส่กงไม้เพื่อกวักเข้าอักหรือปั่นเข้ากับทอพีวีซีซึ่งใช้ชุดอุปกรณ์ปั่นไหมด้วยมอเตอร์ แล้วแยกเส้นไหมตามชนิดของไหมเพื่อเตรียมเส้นยืนสำหรับขึ้นกี่ (ไหมจะเส้นเล็กและเกลียวแน่น) และเส้นพุ่งสำหรับใส่กระสวยทอผ้า (เส้นไหมจะใหญ่กว่าและเกลียวแน่นพอประมาณ)
3. การเตรียมเส้นไหม แบ่งออกเป็น 2 ส่วน ได้แก่

  • การเตรียมไหมเส้นพุ่ง คือ การเลือกลายแล้วทำการวัดความยาวของฟันหมีฟืม เช่น ถ้าใช้ขนาดของฟันหวี 42 นิ้ว ให้ใช้โฮงหมี่ขนาดน้อยกว่าฟันหวี 1เซนติเมตร เพื่อให้หัวหมี่มีขนาดสั้นกว่าความยาวของฟันหวี เพราะในขณะที่ทอผ้านั้น จะเกิดแรงตึงของเส้นพุ่ง ทำให้หน้ากว้างของฟันหวี 42 นิ้ว มีขนาดเท่ากับความยาวของหัวหมี่พอดี ส่งผลให้ผ้าเรียบเสมอกันทั้งผืน
  • การเตรียมไหม (ฝ้ายเส้นยืน) คือ การค้นหูกหรือค้นเครือ เป็นกรรมวิธีนำเอาเส้นไหมที่เตรียมไว้สำหรับเป็นไหมเครือไปค้น (กรอ) ให้ได้ความยามตามจำนวนผืนของผู้ทอผ้าไหมตามที่ต้องการ

4. การขิด
“ผ้าขิด” เป็นการเรียกขานชื่อผ้าตามกระบวนการทอคือ ผู้ทอใช้ไม้เก็บชิดสะกิดช้อนเครือเส้นยืนขึ้น เป็นจังหวะตามลวดลายตลอดหน้าผ้า และพุ่งกระสวย สอดเส้นพุ่งพิเศษและเส้นพุ่งเข้าไปตลอดแนวเครือเส้นยืนที่ถูกงัดช้อนขึ้นนั้น ช่วงจังหวะของความถี่ห่างที่เครือเส้นยืนถูกกำหนดไว้ด้วยไม้เก็บขิดจึงเกิดเป็นลวดลายขิดขึ้น วิธีการทอผ้าแบบขิด จึงเป็นรูปแบบการทอผ้าที่สร้างลวดลายในขณะกำลังทอผ้า

ข้อมูลแหล่งที่มา