เทคนิคที่ใช้ : การถมเงิน
กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :
ขั้นตอนการทำยาถม : ยาถมจะมีส่วนประกอบของตะกั่ว ทองแดง เนื้อเงิน และกำมะถัน เป็นสูตรลับเฉพาะของช่างแต่ละสำนักหรือช่างแต่ละบ้าน จากตำราการทำเครื่องถมโบราณกล่าวว่า “วัว 5 ม้า 6 บริสุทธิ์ 4 ผสมกันแล้วขัดด้วยกำมะถัน ได้ยาถมแล…” เคล็ดลับการทำยาถมที่สำคัญ คือ การหลอมส่วนประกอบทั้ง 4 ชนิด เข้าด้วยกันที่ความร้อน 700 องศาเซลเซียส ตลอดระยะเวลา 3-7 ชั่วโมง ขึ้นอยู่กับปริมาณที่ทำน้ำยาถม ในระหว่างการหลอมนั้นต้องค่อย ๆ คนยาถมเข้าด้วยกัน และทยอยใส่กำมะถันทีละนิด สังเกตสีของยาถมให้มีสีดำเสมอกัน ความดำจะขึ้นอยู่กับปริมาณกำมะถันที่ใช้ ยาถมที่ดีจะมีสีเหมือนปีกแมลงทับ มีความดำเงาเลื่อมสีม่วง จากนั้นปั้นเป็นก้อน ทิ้งให้เย็นเก็บไว้รอนำไปใช้ ซึ่งขั้นตอนการหลอมจะมีกลิ่นของกำมะถันแรงมาก จึงต้องหลอมในที่ที่ปลอดคน ห่างไกลชุมชน เช่น ทุ่งนา กำมะถันหรือที่โบราณเรียกว่า “สุพรรณถัน” จะมีลักษณะเป็นสีเหลือง ได้มาจากภูเขาไฟ สามารถหาได้ในไทย แต่ละชิ้นใช้เวลาทำ 1 เดือน

ขั้นตอนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน :

1. เตรียมเนื้อโลหะ : นำเม็ดเงิน 95% มาผสมกับทองแดง 5% หลอมให้เข้ากัน ในการหลอมต้องใช้น้ำประสานทองใส่ผสมลงไปในขณะหลอมด้วย และใช้ถ่านไฟคนหรือกวน ถ้าโลหะผสมกันดีแล้ว จะเป็นสีม่วงและผิวเรียบเกลี้ยงเป็นเงามัน แล้วเทลงราง ออกรูปเป็นแผ่นเงิน
2. ตีแผ่ขึ้นรูปด้วยมือ : โดยใช้ พะเนิน หรือ ค้อนใหญ่ ขึ้นรูปเป็นรูปทรงหรือภาชนะต่าง ๆ ตามต้องการโดยต้องมีความหนาพอสมควร ช่างเครื่องถมต้องใช้ความชำนาญอย่างมากโดยควบคุมไฟด้วยตะเกียงน้ำมันแบบเหยียบ หรือที่เรียกว่า “ขาต๊ะ”
3. เขียนลาย : ร่างลวดลายด้วยดินสอแล้วนำมาลอกลายด้วยหมึกจีน โดยหลักต้องเขียนลายให้เกิดความสมดุล ลายที่เขียน ได้แก่ ลายกนกเปลว ลายใบเทศ ลายดอกพุดตาน
4. การสลักลวดลาย : ช่างจะทำความสะอาด และแต่งผิวรูปพรรณให้เรียบ แล้วใช้สิ่วแบบต่าง ๆ สลักลวดลายด้วยมือ ตอกเป็นรอยลึกลงไปตามลวดลายที่เขียนไว้ โดยไม่ให้ผิวโลหะหลุดออกเป็นชิ้น และสลักให้มีรอยนูนดุนออกไปอีกด้านหนึ่ง ส่วนที่สลักลวดลายนี้ เป็นพื้นที่ที่จะถูกเคลือบด้วยยาถมต่อไปจนเต็ม
5. ทำความสะอาดพื้นผิว : นำชิ้นงานไปเผาและนำมาแช่กรดเจือจาง
6. ลงยาถม : ลงยาด้วยการใช้ความร้อนเป่าละลายยาถมให้น้ำยาถมแล่นไปตามช่องลายที่ทำไว้ ต้องใช้ความระมัดระวังระหว่างลงยาถม ให้น้ำยาถมแล่นเสมอกัน ไม่เป็นก้อนซึ่งต้องอาศัยความชำนาญของช่างแต่ละคน โดยลงยาถมให้ทั่วทั้งชิ้นงาน โดยจะลงยาถม 2 รอบ โดยรอบแรกจะเป่าให้ร้อนให้ยาถมวิ่งทั่วร่องลายที่แกะสลักไว้
7. ขัดชิ้นงาน : เมื่อยาถมเย็นลงแล้วนำมาขัดหยาบด้วยกระดาษทรายหยาบ จากนั้นขัดละเอียดด้วยกระดาษทรายที่มีความละเอียดเพิ่มขึ้น แล้วจึงขัดเงาด้วยลูกผ้า (เครื่องขัด)
8. ขัดเงาชิ้นงาน :  ขัดด้วยดินขาวและดินแดง โดยใช้ดินแดงก่อนแล้วจึงมาขัดเงาด้วยดินขาว
9. เพลาลายหรือแรเงาชิ้นงาน :  เป็นขั้นตอนที่สำคัญมาก ในการที่จะขับลวดลายที่สลักลงไปให้โดดเด่น โดยการใช้สิ่วสกัดให้เกิดมิติเป็นประกายแวววาว เห็นลวดลายที่ชัดเจน สร้างความงามให้กับงานเครื่องถม ด้วยการทำให้มีแสงเงามากยิ่งขึ้น

เครื่องถมนคร ถือเป็นศิลปหัตถกรรมชั้นสูงที่เกี่ยวข้องกับราชสำนักมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา มีบทบาทในการจัดทำเป็นของที่ระลึกสำหรับเจริญสัมพันธไมตรีเรื่อยมาจนถึงกรุงรัตนโกสินทร์ เครื่องถมนครจึงมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักแพร่หลายมาตั้งแต่อดีต และนับเป็นหนึ่งในงานศิลปหัตถกรรมชั้นสูง ชาวนครศรีธรรมราชนับตั้งแต่อดีต ทุกบ้านเรือนต่างต้องมีข้าวของเครื่องใช้ที่เป็นเครื่องถม โดยเฉพาะภาชนะขันและพานรองพร้อมทัพพีสำหรับใช้ในการทำบุญตักบาตร เมื่อผู้คนต่างถิ่นได้มาพบเห็นต่างชื่นชอบ เกิดการจัดทำเครื่องถมจนกลายเป็นอาชีพสืบต่อกันมา ซึ่งมีการเล่าต่อ ๆ กันมาว่า ในเมืองนครศรีธรรมราช เคยมีช่างฝีมือทำเครื่องถมกระจายตัวอยู่ในเขตเมืองและรอบนอกเป็นจำนวนมาก โดยช่างแต่ละคนทำงานอยู่ในบ้านของตน หากช่างคนใดมีฝีมือดี จะมีงานทำทั้งปี จนเป็นอาชีพที่สร้างรายได้ให้แก่ช่างเครื่องถมชาวนครศรีธรรมราชมาอย่างยาวนาน

ปัจจุบัน ผลิตภัณฑ์เครื่องถมนคร ได้รับความนิยมถึงปัจจุบัน เนื่องจากยังรักษาคุณภาพไว้ได้ ลักษณะงานถมนคร จะมีสีดำเงางาม ลวดลายเกิดจากการสลักด้วยมือล้วน ๆ ไม่ว่าจะเป็นการเคาะ หรือแผ่รีด ทำให้ลวดลายมีความละเอียด ถ้าสังเกตจากด้านใน จะมีรอยสลักนูนขึ้นมา แต่ถ้าเป็นเครื่องถมที่ใช้วิธีการกัดกรด ผิวด้านในจะไม่มีรอยสลัก จะเห็นว่าการทำของนครฯ ทำด้วยมือ มีรอยสลักด้วยมือจริง ๆ แต่ปัจจุบันอาจมีเครื่องจักรมาใช้บางขั้นตอน อาทิ แหวนนะโม ใช้วิธีการหล่อขึ้นรูป จุดเด่นอีกประการที่เห็นชัดของเครื่องถมนครนั้น อยู่ที่ตัวยาถมซึ่งมีสีดำ ขึ้นเงา แวววาว จนเรียกติดปากว่า "ถมนคร"
ทั้งนี้การพัฒนาฝีมือของช่างในอดีต เกิดจากการแข่งขันกันของช่างฝีมือภายในนครศรีธรรมราช จนพัฒนาลักษณะของเครื่องถม ให้มีลวดลายวิจิตรสวยงาม เครื่องถมนครได้ประดิษฐ์ขึ้นเป็นของใช้รูปพรรณต่าง ๆ เช่น แหวน กำไล ล็อกเกต มีด เครื่องเชี่ยน ขันพานรอง หีบลงยาตลับยานัตถุ์ ซองบุหรี่ ดาบฝักทอง เป็นต้น
กลุ่มเครื่องถมเงินนาเรียง ตำบลนาเรียง อำเภอพรหมคีรี จังหวัดนครศรีธรรมราช นำโดยนางกัญจนพร แพรพระนาม ผู้สืบทอดมรดกภูมิปัญญาด้านเครื่องถมจากคุณน้าตั้งแต่วัยเยาว์ โดยคงไว้ซึ่งกระบวนการแบบดั้งเดิม ฝีมือการเขียนลาย การลงยาถม การเพลาลาย ที่มีความประณีตวิจิตรบรรจง คงไว้ซึ่งเสน่ห์แห่งงานเครื่องถมนครฯ ไว้อย่างครบครัน

แหล่งอ้างอิงข้อมูล :

1. จารุพัฒน์ นุกูล. 2563. องค์ความรู้: เครื่องถมนคร. สำนักศิลปากรที่ 12 นครศรีธรรมราช. เข้าถึงได้จากhttps://www.finearts.go.th/fad12/view/26304-องค์ความรู้—เครื่องถมนคร
2. สัมภาษณ์  : กัญจนพร แพรพระนาม ครูช่างศิลปหัตถกรรม ปี 2554 (เก็บข้อมูลเมื่อวันที่ 11 ธันวาคม 2564)