การเขียนลายรดน้ำ

กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :
การขึ้นโครงภาชนะ :  ขึ้นโครงด้วยไม้เฮี้ยะ หรือไม้ไผ่ปล้องยาว นำมาจักตอก และขัดสานขึ้นรูปทรง โดยใช้ขึ้นกับแบบหลักไม้กลึง
การปิดผิวไม้ไผ่ด้วยรัก : ซึ่งเริ่มจากการลงรักพื้นหรือรักกาก ซึ่ฟงเป็นรักที่คุณภาพต่ำยังไม่ผ่านการกรอง เมื่อรักกากแห้ง ขัดด้วยกระดาษทรายให้เรียบ  จากนั้นลงรักผสมดินท้องนาต่ออีกชั้น เมื่อแห้งดีแล้วขัดต่อให้เรียบ  ต่อด้วยลงรักผสมสมุก (ผงถ่านจากการเผาใบตองแห้งหรือยาคา)  เมื่อรักผสมสมุกแห้งขัดต่อให้เรียบก่อนจะลงรักน้ำเกลี้ยงจนได้พื้นผิวที่พร้อมสำหรับการทำลวดลาย
การสร้างลวดลาย : การสร้างลวดลาย : การเขียนลายรดน้ำ

1. ล้างทำความสะอาดพื้นรักที่เตรียมไว้สำหรับการเขียนลายรดน้ำด้วยดินสอพองแช่น้ำให้ละลาย ใช้นิ้วมือถูวนไปให้ทั่วพื้นที่จนดินสอพองหลุดติดมือออกมาหมด
2. นำแบบปรุที่เตรียมไว้วางทาบและใช้ลูกประคบฝุ่นดินสอพองลูบตามแบบ ระวังอย่าให้แบบเคลื่อน ยกแบบปรุออกจะได้แบบร่างที่จะเขียนต่อไป
3. เขียนเส้นรอบนอกด้วยน้ำยาหรดาลตามแบบร่างที่ปรุไว้ให้มีขนาดเส้นโตกว่า แล้วเขียนรายละเอียดของลวดลายให้มีขนาดเส้นเล็กกว่า การกำหนดขนาดของเส้นเป็นทักษะความสามารถของช่างแต่ละคนที่จะใช้พู่กันขนาดเล็ก ขนยาวพิเศษ เขียนเส้นในมีขนาดแตกต่างกันได้หลายขนาด จะเพิ่มความวิจิตรของผลงานได้มากขึ้น
4. เมื่อเขียนตัดเส้นใส่รายละเอียดครบถ้วนแล้ว ใช้พู่กันขนาดโตกว่า ระบายพื้นหลัง และช่องไฟระหว่างตัวลาย ในพื้นที่ส่วนที่ไม่ต้องการให้ทองคำเปลวติด
5. เมื่อน้ำยาหรดาลแห้งสนิท นำไปลงยางรักเช็ด ถอนยางรักออกด้วยลูกประคบผ้านุ่มๆ ให้เหลือความเหนียวตามความเหมาะสม ขั้นตอนการถอนรักนี้จะต้องใช้ทักษะความชำนาญของช่าง สังเกตความเหมาะสมที่จะปิดทองคำเปลวได้พอดี
6. ปิดทองคำเปลวโดยวิธีการปูทองคำเปลวให้เต็มพื้นที่ที่กำหนดปิดทองคำเปลวแต่ละครั้ง ใช้นิ้วมือกระทุ้งกวดทองคำเปลวให้ติดแน่นเป็นเนื้อเดียวกันทั่วทั้งชิ้นงาน ใช้ลูกประคบ สำลีกวดทองคำเปลวครั้งสุดท้ายให้ทั่ว ปล่อยทิ้งไว้ให้ยางรักแห้ง แล้วจึงรดน้ำเพื่อล้างน้ำยาหรดาลที่เขียนระบายไว้ออก
7. วิธีการรดน้ำ ใช้กระดาษหุ้มทองคำเปลว เปิดแผ่ออกแล้วจุ่มน้ำวางเรียงบนชิ้นงานให้ทั่ว ขยับกระดาษเบาๆ รวบกระดาษเข้าเป็นก้อนแล้วถูวน ๆ ไปจนทั่ว ให้น้ำยาหรดาลหลุดออกจนหมด
8. ล้างทำความสะอาดให้คราบน้ำยาหรดาลหลุดออกจนหมด จะได้ผลงานลายรดน้ำที่งดงาม

“เครื่องเขิน” ภาชนะเครื่องใช้ของชาวไทเขิน ที่ทำจากไม้ไผ่ นำมาถมรัก ขัดผิวจนเรียบและสร้างลวดลายเพื่อให้เกิดความสวยงามบนพื้นผิวที่ลงด้วยยางรักน้ำเกลี้ยงที่เงางาม มีทั้งการใช้ “ยางรักสีดำ” และใช้ “ชาด” สีแดง โดยมีลวดลายที่เกิดจากการขูดลาย หรือ การลงรักปิดทองเขียนลายรดน้ำ ซึ่งเกิดจากภูมิปัญญาของชาวไทเขินที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษซึ่งได้อพยพย้ายถิ่นฐานมาจากเมืองเชียงตุง ในสมัยพระเจ้ากาวิละฟื้นฟูเมืองเชียงใหม่ และได้กวาดต้อนชาวเมืองจากสิบสองปันนา หลากหลายชนชาติ ทั้งชาวไทใหญ่ ไทลื้อ ไทเขิน ซึ่งชาวไทเขินนี้เองได้นำภูมิปัญญาการทำเครื่องเขินติดตัวมาด้วย และส่งต่อภูมิปัญญามาให้ลูกหลานซึ่งอาศัยอยู่ในแถบชุมชนบ้านนันทาราม  เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนาน
    เครื่องเขิน เป็นภาชนะที่ใช้ในวิถีชีวิตของชาวไทเขิน นิยมทำเป็น แอ๊บใส่ยา หีบใส่ผ้า ขันโอ ขันดอก ขันข้าว พาน ปัจจุบันงานหัตถกรรมเครื่องเขินมีเพียงแค่ชุมชนบ้านนันทาราม ตำบลวัวลาย อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ แห่งเดียวเท่านั้น “บ้านวิชัยกุล” เป็นอีกตระกูลหนึ่งที่ยังคงสืบสานมรดกทางภูมิปัญญาจากบรรพบุรุษให้คงอยู่ ในนาม “วิชัยกุลเครื่องเขิน” เป็นหัตถกรรมพื้นบ้านที่เลื่องชื่อของชุมชนบ้านนันทาราม จังหวัดเชียงใหม่ ที่ยังคงอนุรักษ์การทำเครื่องเขินแบบโบราณ และมีการถ่ายทอดให้กับลูกหลานภายในชุมชนหรือผู้ที่สนใจ โดยปัจจุบัน “วิชัยกุลเครื่องเขิน” มีการพัฒนาต่อยอดภูมิปัญญาเครื่องเขินสู่รูปแบบที่เข้ากับยุคสมัย อาทิ พวงกุญแจ กระเป๋าถือ เคสโทรศัพท์มือถือ ฯลฯ โดยตั้งใจที่จะนำเสนอความงดงามให้คนรุ่นใหม่ ได้เห็นคุณค่าและร่วมกันสืบสานรักษาภูมิปัญญาเหล่านี้ไว้ให้คงอยู่สืบไป