การทอขัดธรรมดา การทอลายแบบยกดอกผสมการจก การปักเม็ดเดือย

กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :

1. นำฝ้ายที่เก็บจากต้นไปตาก และคัดเอาแมลงและสิ่งสกปรกออก ก่อนจะนําไปหีบหรืออีดในที่อีดฝ้าย แยกเอาเมล็ดออกและ นําไปปั่นเป็นเส้น
2. การย้อมสีฝ้าย ชาวกะเหรี่ยงโดยเฉพาะชาวปกาเกอะญอจะย้อมผ้าฝ้ายด้วยวัสดุ ตามธรรมชาติ ทั้งจากเปลือกไม้ ผลไม้ และใบไม้สีธรรมชาติ โดยผ่านกระบวนการต้ม หมัก และตาก หรือปัจจุบันใช้สีเคมี เพื่อความสะดวกรวดเร็ว
3. การกรอฝ้าย นำฝ้ายที่เตรียมไว้มากรอ ด้วยการม้วนฝ้ายด้วยมือ บนเศษกระดาษหรือเศษผ้าให้แน่น ภาษาปกาเกอะญอ เรียกว่า “ขื่อ - หลื่อ” ผ่านเครื่องกรอด้ายที่ทําจากไม้ หรือไม้ไผ่ ฝ้ายที่ผ่านการม้วนหรือปั่นจะมีลักษณะเป็นก้อนกลมๆ
4. การขึ้นกี่ หรือที่ชาวปากเกอะญอเรียกว่า บึ – ต่า ช่างทอจะนำฝ้ายที่กรอแล้วมาขึงบน อุปกรณ์ที่เรียกว่า ถะ -เบอะ ทีละเส้น ในแนวนอน จนได้ขนาดความกว้างที่ต้องการ
5. พันด้ายกับไม้ไผ่ที่เหลา ความยาวประมาณ 20 นิ้ว สําหรับสอดเวลาทอ
6. นำมาทอ ที่เรียก ทา – ต่า เอาจากการนำฝ้ายขึ้นกี่เสร็จแล้ว ปลดกี่ออกจาก ถะ –เบอะ มาใส่ ถ่า - โค่ – โบ ด้านหนึ่ง อีกด้านหนึ่ง ผูกกับไม้ที่ผ่าครึ่งสอดประกบกันไว้เพื่อ ขึงกี่ไว้กับเอวผู้ทอด้วย หย่อ –แคว่ แล้วทอตามต้องการจนเสร็จ

รูปแบบการทอ

1. การทอธรรมดาหรือทอพื้น เป็นการทอลายขัด โดยการสอดด้ายขวางเข้าไประหว่างด้าย ยืนสลับขึ้น 1 ลง 1 ผ้าที่ได้จะไม่มีลวดลาย มีความเรียบสม่ำเสมอ เป็นวิธีการทอขั้นพื้นฐานสําหรับผ้าทอกะเหรี่ยงทุกประเภท
2. การทอลาย การทอลายของผ้าทอกะเหรี่ยง(ปกาเกอะญอ) มีทั้งลักษณะการทอแบบ ยกดอก การจก ผสมกัน โดยการทอลักษณะนี้ จะมีการวางแผนและรูปแบบตั้งแต่การขึ้นกี่ โดยเพิ่มอุปกรณ์ที่ จะยกดอกด้วย “แน” ซึ่งในการทอพื้นฐานจะใช้ “แน” อันเดียว แต่ถ้าจะใช้สําหรับยกดอกหรือจกจะใช้ “แน” สําหรับขึ้นลายหลายอัน

ขั้นตอนการปักผ้า
การออกแบบวางลวดลาย ใช้เม็ดเดือยสนเข้ากับเข็มปัก ปักเดินเส้นเม็ดเดือยไปตามลายที่วางไว้ การปักลูกเดือยประดับชายเสื้อผู้หญิง จะใช้วิธีปักหลังจากเย็บผ้าประกอบเข้าไปพร้อมกันในขณะทอผ้า โดยร้อยลูกเดือยเข้ากับเส้นด้ายขวางระหว่างด้ายยืน โดยให้ลูกเดือยลอยตัวอยู่บนผืนผ้า เมื่อประกอบเป็นลวดลายแล้วจึงปักทับด้าย สลับสีลงในช่องระหว่างลูกเดือยเหล่านั้น เป็นการทำลวดลายบนผืนผ้าให้สวยงามหลังจากเย็บเป็นเครื่องนุ่งห่มแล้ว ส่วนใหญ่นิยมปักประดิษฐ์ลวดลายบนเสื้อผู้หญิงแม่เรือน

ในวิถีชีวิตชองชาวปกาเกอะญอจะหัดให้ผู้หญิงทอผ้าตั้งแต่เด็กและต้องทอผ้าใช้เองเพราะสมัยก่อนผ้าเป็นสิ่งที่หาซื้อได้ยาก ผู้หญิงต้องทอผ้าให้เป็นซึ่งเป็นสิ่งที่แสดงออกถึงวิถีชีวิตและบทบาททางสังคม เวลานิยมชมชอบใคร ก็จะมอบผ้าให้แก่กัน การแต่งกายของคนปกาเกอะญอ บ่งบอกถึงเพศและสถานะทางสังคมได้เช่นกัน หากเป็นหญิงสาวที่ยังไม่แต่งงานจะสวมเสื้อชุดยาวถึงเข่า แต่หากแต่งงานแล้ว จะสวมเสื้อสั้นเพียงครึ่งตัวพร้อมนุ่งผ้าซิ่น ซึ่งเป็นสิ่งที่บ่งบอกถึงการเปลี่ยนสถานะจากเด็กสู่ผู้ใหญ่ เมื่อได้เปลี่ยนการแต่งกายแล้ว จะต้องหนักแน่นมั่นคง ไม่สามารถเปลี่ยนรูปแบบการแต่งกายกลับไปกลับมาได้
   การทอผ้าปกาเกอะญอ แต่ก่อนจะนิยมทอผ้าพื้นสำหรับดำรงชีวิตประจำวัน แต่เมื่อเวลาเปลี่ยนไป มีการนำเอาสิ่งรอบๆตัวจากธรรมชาติ มาสร้างสรรค์ลวดลายด้วยการปักเพื่อสร้างความหมายและรูปแบบอันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของผู้สร้างสรรค์ลายผ้า เพราะคนทอผ้าวันหนึ่งเมื่อถึงช่วงวัยก็ต้องจากโลกนี้ไป แต่ลายผ้าอันเป็นเอกลักษณ์ยังคงอยู่ ซึ่งในวิถีชีวิตและการแสดงออกทางสังคมของคนปกาเกอะญอ จะไม่ได้ดูแค่หน้าตาเพียงอย่างเดียว แต่ก็ยังให้ความสำคัญกับลายผ้า การสร้างสรรค์ลวดลายจึงเป็นสิ่งที่บ่งบอกถึงเอกลักษณ์เฉพาะและเป็นการแสดงออกถึงฝีไม้ลายมือของผู้ทอได้เป็นอย่างดี ยิ่งลวดลายละเอียดเท่าไหร่ ยิ่งบ่งบอกว่าผู้ทอเป็นคนใจเย็นและมีความคิดสร้างสรรค์
    ผ้าทอกะเหรี่ยงปกาเกอะญอ ในอำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ถือเป็นเครื่องนุ่งห่มที่สะท้อนภูมิปัญญาการทอผ้าแบบดั้งเดิมของชาวปกาเกอะญอ โดยใช้กี่เอวในการทอ ทอด้วยเส้นฝ้ายธรรมชาติ นำมาปักด้วยเม็ดเดือย เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของกะเหรี่ยงปกาเกอะญอที่ปักไว้ที่เสื้อของสตรีที่แต่งงานแล้วในคู่กับผ้าซิ่น ซึ่งผ้าซิ่นจะมีการทอแบบมัดหมี่เส้นยืนผ่านกระบวนการมัดลวดลายด้วยใบตอละอิ วัตถุดิบในพื้นถิ่นที่ ลวกน้ำร้อนเพื่อให้ใบเหนียว แล้วนำมามัดเส้นฝ้ายเพื่อทำลายมัดหมี่ ก่อนนำไปย้อมสีฝ้าย ด้วยความเชี่ยวชาญและโดดเด่น ในด้านการให้สีสันที่ได้จากธรรมชาติ ที่มีสีสดสวย ติดทนและสีไม่ตกจากพันธุ์ไม้ธรรมชาติที่มีอยู่ในพื้นที่ เช่น แก่นฝางให้สีแดงเข้ม ครั่งให้สีแดง ดอกเงาะป่าให้สีชมพู ขมิ้นให้สีเหลือง มะเกลือสีดำเข้มหรือน้ำตาล หรือแม้แต่ขี้เถ้าในเตาให้สีเทาหม่น สีเขียวได้จาก การย้อมด้วยขมิ้นและย้อมทับด้วยฮ่อม เป็นต้น ครูสมศรี ปรีชาอุดมการณ์ เป็นผู้หนึ่งที่ยังคงรักษาเอกลักษณ์ภูมิปัญญาต่าง ๆ ไว้อย่างครบถ้วน นอกจากนี้ยังมีการพัฒนาลวดลายใหม่ขึ้นมาจากแรงบันดาลใจในธรรมชาติ เช่น ลายดาวกระจาย ลายเป็ด ลายนก เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีการทำสิ่งทออื่น ๆ เช่นย่ามต่าง ๆ ผ้าโพกศีรษะ และผ้าห่ม อีกด้วย