เทคนิคที่ใช้ : การขึ้นรูปด้วยดินปั้นลอยตัว  การแกะลาย และการจิ้มลาย

กรรมวิธีการสร้างสรรค์ชิ้นงาน :
1. การเตรียมดิน : เตรียมดินขาวซึ่งเป็นเนื้อดินมี่มีรูพรุนเล็ก มีคุณสมบัติในการดูดซับน้ำ โดยผ่านกระบวนการต่างๆ เพื่อให้ดินมีความชุ่มชื้นและเนียนละเอียดเหมาะสมกับการขึ้นรูป เนื่องจากเนื้อดินขาวเป็นเนื้อดินสำเร็จรูป ก่อนนำมาสร้างสรรค์ต้องนวดด้วยมือที่ชุ่มน้ำ เพื่อให้เนื้อดินนิ่มและเนียนละเอียดให้พร้อมต่อการขึ้นรูป

2. การขึ้นรูปและสร้างสรรค์ชิ้นงาน
1)  ออกแบบชิ้นงาน และคำนวณปริมาณดินให้เหมาะสม

2)  ขึ้นรูปชิ้นงานโดยใช้แป้นหมุน นำดินที่ผ่านการนวดแล้วมาปั้นขึ้นรูปด้วยแป้นหมุนโดยค่อยๆ ใช้มือบีบดินให้ขึ้นรูปเป็นภาชนะตามต้องการ โดยเทคนิคของนายพงษ์พันธุ์คือการขึ้นรูปชิ้นงานแบบชิ้นเดียวตั้งแต่ฐานถึงยอด โดยมีต้องทำแยกชิ้นเหมือนการทำแบบดั้งเดิม ทั้งนี้เนื่องจากดินขาวเป็นดินที่แห้งง่าย ระหว่างการขึ้นรูปต้องให้มือเปียกน้ำตลอดเวลา และระหว่างการขึ้นรูปผลงานหากยังไม่เสร็จเรียบร้อยให้ใช้ผ้าเปียกหรือผ้าหมาดคลุมชิ้นงานไว้ เพื่อไม่ให้ดินแห้งแข็งเร็วก่อนกำหนด

3)  เมื่อขึ้นรูปชิ้นงานเสร็จแล้วใช้เส้นลวดขนาดเล็กตัดชิ้นงานขึ้นจากแป้นหมุน นำไปวางผึ่งลมพักไว้ 12 ชั่วโมง หรือจนพิจารณาแล้วว่าชิ้นงานแห้งหรือหมาดพอที่จะแกะลายได้

4)  ใช้เครื่องมือในการทำลวดลายระหว่างขึ้นชิ้นงาน อาทิ ปลายไม้ เชือก หรืออุปกรณ์อื่นที่สร้างสรรค์สำหรับตกแต่งอย่างเหล็กลานนาฬิกา เป็นต้น นำมา ขีด ปาด เขียน ลวดลายบนภาชนะ โดยการสร้างสรรค์ลวดลายของเครื่องปั้นดินมอญจะมี 3 แบบ คือ ลายที่เกิดจากการขีด  ลายที่เกิดจากการฉลุลายโปร่ง และลายที่เกิดจากการกดเพื่อให้เกิดความนูนของเนื้อดิน ทั้งนี้ในระหว่างการขั้นรูปและการจิ้มลายระมัดระวังอย่าให้ชิ้นงานแห้งเกินไป เอกลักษณ์การสร้างสรรค์ผลงานของนายพงษ์พันธุ์คือการใช้ไม้ไผ่ที่ทำการแกะสลักลายลงบนปลายไม้ก่อนที่จะใช้ไม้ลายนั้นจิ้มลายลงบนชิ้นงาน โดยไม้ลาย 1 ชิ้น สามารถสร้างลวดลายได้หลากหลายลาย ทำให้สามารถสร้างลวดลายใหม่ๆ ได้อย่างต่อเนื่อง

5)  นำชิ้นงานเข้าเตาเผาโดยใช้อุณหภูมิในการเผาประมาณ 800 - 1,000 องศาเซลเซียส ใช้เวลาประมาณ 1 วัน จากนั้นจึงพักเตาให้ความร้อนค่อยๆ คลายตัวอย่างช้าๆ ซึ่งต้องใช้เวลาอีกประมาณ 1 วัน จึงเสร็จสมบูรณ์

เครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ดเป็นงานหัตถกรรมพื้นบ้านเก่าแก่ที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษเชื้อสายมอญที่อาศัยตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณเกาะเกร็ด จังหวัดนนทบุรี จนเป็นที่รู้จักกันโดยทั่วไปว่าเกาะเกร็ดเป็นแหล่งชุมชนช่างผลิตเครื่องปั้นดินเผาชั้นเลิศมานานกว่า 200 ปี  ในอดีตชาวมอญเน้นการปั้นข้าวของเครื่องใช้ที่ใช้ประโยชน์ภายในครัวเรือน อาทิ ครก กระถาง อ่าง โอ่ง ที่มีการปั้นในรูปแบบที่เรียบง่าย ส่วนเครื่องปั้นดินเผาที่มีลวดลายวิจิตรสวยงามจะทำสำหรับมอบเป็นของกำนัลให้ผู้ใหญ่หรือสำหรับนำไปถวายวัด รวมถึงการทำขึ้นเพื่อให้ลูกหลายเก็บฝีมือบรรพบุรุษเอาไว้

ลักษณะโดดเด่นของเครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ดคือ เป็นเครื่องปั้นดินเผาประเภทเนื้อดินไม่เคลือบ และมีความพรุนตัวมาก (Earthenware) มีสีส้มอ่อนไปจนถึงสีออกแดง หรือในบางครั้งมีการสร้างสรรค์ให้เป็นสีดำ ซึ่งเกิดจากการผสมแกรบลงไปในเนื้อดินและเผาด้วยไฟแรงสูง  ในอดีตเครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ดทำจากดินเหนียวท้องนาผสมกับทรายแม่น้ำเพื่อเพิ่มความแกร่ง และเผาในเตาเผาแบบประทุน หรือเตาหลังเต่า มีช่องใส่ฟืนอยู่ด้านหน้า ใช้ฟืนจากไม้เบญจพรรณและไม้จากป่าชายเลนในการเผา ปัจจุบันดินเหนียวที่มีคุณภาพเหมาะสมกับการทำเครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ดหายาก ช่างปั้นต้องสั่งซื้อดินเหนียวจากพื้นที่ใกล้เคียงอาทิ ดินเหนียวจากจังหวัดปทุมธานีมาใช้ และประยุกต์ใช้เตาเผาแบบใหม่ที่ใช้แก๊สหรือไฟฟ้าในการเผา

เครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ดมีเทคนิคการสร้างลวดลายอันเป็นเอกลักษณ์ 3 ประเภทคือ ลายที่เกิดจากการขีด ลายที่เกิดจากการฉลุโปร่ง และลายที่เกิดจากการกดเพื่อให้เกิดความนูนในเนื้อดิน ซึ่งในอดีตจะมีการตกแต่งลวดลายเพียงแค่การขีดและการกดนูนบริเวณคอและไหล่ของภาชนะเท่านั้น โดยลวดลายของเครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ดจะตกแต่งลวดลายเลียนแบบธรรมชาติ เช่น ลายกลีบบัวหรือลายบัวคว่ำบัวหงาย  ลายใบไม้ ลายดอกไม้ เป็นต้น ทั้งนี้การสร้างสรรค์ลวดลายแต่เดิมมีการทำลวดลายแบบง่ายด้วยการแกะพิมพ์ลวดลายลงบนหนามทองหลางป่า หรือนมทองหลาง และจึงนำดินที่เป็นส่วนลายมากดทับ เกิดเป็นลวดลายสำหรับนำไปปะติดกับชิ้นงานอีกครั้งหนึ่ง เป็นต้น

นายพงษ์พันธุ์ ไชยนิล ผู้สร้างสรรค์เป็นทายาทรุ่นที่ 5 ของครอบครัวชาวมอญที่ทำโรงงานเครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ดมาแต่ดั้งเดิม จึงได้รับการถ่ายทอดทักษะเชิงช่างปั้นและนำมาต่อยอดสะท้อนเป็นลวดลายของคุณย่าที่เป็นนักปั้นเครื่องปั้นดินเผาจิ๋วจำพวกกระแจะจันทน์  แจกันลายวิจิตร หม้อขมิ้น สำหรับเป็นของที่ระลึก จนนายพงษ์พันธ์พัฒนารูปแบบการปั้นดินเผาให้มีเอกลักษณ์ที่มีความอิสระในรูปแบบ ประกอบกับการวาดลายไทยเพิ่มเติมเข้าไปในงานเครื่องปั้นดินมอญยิ่งช่วยเพิ่มคุณค่าให้กับงานอัตลักษณ์ของชาติพันธุ์มอญที่ผสมผสานกับวัฒนธรรมไทยได้อย่างหางานอื่นเทียบได้ยาก  ชิ้นงานของนายพงษ์พันธุ์จึงนับเป็นงานหัตถศิลป์ที่ต้องใช้ทักษะเชิงช่างชั้นสูง ทั้งความคิดสร้างสรรค์จินตนาการและความละเอียด เพื่อให้ได้ชิ้นงานเพียงหนึ่งเดียวเท่านั้น

แหล่งอ้างอิงข้อมูล

• ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). n.d. “งานศิลปหัตถกรรมประเภทเครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ด.” www.sacict.or.th. Accessed สิงหาคม 5, 2564. https://www.sacict.or.th/uploads/items/attachments/1a3d6a5affbc4a3a84214366730c4a80/_18bedffb584d9742893d6e34471251fa.pdf.
• ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). 2560. เชิดชูทายาทช่างศิลปหัตถกรรมปี 2560. กรุงเทพมหานคร: บริษัท แบรนด์ มาร์คท จำกัด.