หม้อน้ำนนท์ (แป้น)

กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย

หม้อน้ำนนท์มีความงามอันเป็นเอกลักษณ์ และถูกใช้เป็นตราสัญญลักษณ์ประจำจังหวัดนนทบุรี สื่อความหมายถึงงานหัตถกรรมที่เป็นเอกลักษณ์ของชาวจังหวัดนนทบุรีที่มีอาชีพทำเครื่องปั้นดินเผาและมีชื่อเสียงมาอย่างยาวนาน รูปทรงหม้อน้ำลักษณะเป็นหม้อน้ำทรงแป้น  มีฝาปิด ประกอบด้วย
ฐาน แกะลายบัวคว่ำบัวหงาย ในลายบัวคว่ำบัวหงายแกะลายกนกรอบฐาน
หม้อน้ำ แกะลายบัวคว่ำบัวหงายสลับกับลายรักร้อยรอบตัวหม้อน้ำ คอหม้อน้ำยาวสูงกว่าหม้อน้ำทั่วไป
ฝาหม้อ เป็นกรวยแหลมแกะลายบัวคว่ำบัวหงายในลายบัวคว่ำบัวหงายแกะลายกนกในลาย

ประเภทงานหัตถกรรม :
เครื่องดิน
กลุ่มวัฒนธรรม :
มอญเกาะเกร็ด จังหวัดนนทบุรี
ผู้สร้างสรรค์ :
ขนาด :
กว้าง 23 ซม. สูง 40 ซม.
วัสดุ :
ดินกรอง
อายุ/ปีที่ผลิต :
2563
รายละเอียดชิ้นงาน

เทคนิคที่ใช้ : การปั้นขึ้นรูป  การขีดลาย การแกะลาย

กรรมวิธีและขั้นตอนการทำงาน :
ขั้นตอนการเตรียมดิน : ดินถือเป็นหัวใจสำคัญของเครื่องปั้นดินเผาเกาะเกร็ด เนื้อดินที่เหมาะสมในการปั้นต้องมีลักษณะเหนียว มีสีนวลปนเหลืองหรือสีไม่ดำจนเกินไป เนื้อดินจับเป็นก้อนแน่นไม่ร่วนซุย แต่เดิมดินที่ใช้หาได้ทั่วไปในเกาะเกร็ด ปัจจุบันหายากขึ้นจึงมีการใช้ดินจากแหล่งอื่นอาทิ ดินบริเวณฝั่งตรงข้ามเกาะเกร็ด หรือดินจากจังหวัดปทุมธานี โดยดินที่ใช้ต้องเป็นดินที่อยู่ในช่วงปลายฤดูฝน (ประมาณเดือนตุลาคม -พฤศจิกายน) เพื่อให้ได้ดินที่อุ้มน้ำฝนไว้ทำให้เนื้อดินไม่แข็ง  แล้วนำไปตากแดดตากฝนไว้ระยะหนึ่งซึ่งอาจจะมีการรดน้ำให้ดินชุ่มฉ่ำอยู่เสมอ เมื่อต้องการนำดินมาใช้ผู้สร้างสรรค์มีวิธีการเตรียมดิน ดังนี้

  1. หมักดิน โดยนำดินที่เตรียมไว้ไปแช่น้ำประมาณ 1-2 คืน
  2. ปั่นดินที่หมักไว้จนเป็นน้ำโคลนละเอียด แล้วกรองเอาสิ่งสกปรกที่ปนมากับดินออกให้หมด
  3. ตักดินที่ได้จากการแยกสิ่งสกปรกออกใส่ถังกรองรอแยกน้ำออกจากดิน  แล้วแยกเอาดินที่ได้เข้าโม่ เพื่อโม่ดินให้มีคุณสมบัติพร้อมใช้ ทำโดยวิธีการดั้งเดิมคือการย่ำดินและเหยียบดิน เพื่อให้ได้ดินที่เหนียวเป็นเนื้อเดียวกัน หรือการใช้เครื่องโม่ผสมดินและแบ่งดินสำหรับการใช้งานแต่ละครั้ง
  4. นำดินที่โม่แล้วมานวดเพื่อไล่ฟองอากาศ ต้องทำอย่างละเอียด เพราะหากมีฟองอากาศจะทำให้เครื่องปั้นดินเผาแตกเมื่อเข้าเตาเผา

ขั้นตอนการขึ้นรูปชิ้นงาน :

  1. ในการขึ้นรูปงานเครื่องปั้นดินเผาระหว่างที่ขึ้นรูปต้องระมัดระวังไม่ให้ชิ้นงานแห้ง โดยต้องพรมน้ำหรือใช้ผ้าชุบน้ำให้หมาดคลุมไว้ระหว่างที่ยังขึ้นรูปชิ้นงานให้เสร็จ
  2. นำชิ้นงานหาไปผึ่งแดดแต่ไม่ต้องรอให้แห้ง ให้หมั่นสังเกตว่าเอามือลูบแล้วไม่ติดมือ หมายถึงชิ้นงานพร้อมสำหรับการขูดแต่ง
  3. ตกแต่งชิ้นงานให้ได้รูปตามต้องการ โดยใช้วิธีการขูดแต่งชิ้นงานให้มนเกลี้ยงได้รูป
  4. แกะลายชิ้นงานต้องทำในขณะที่ชิ้นงานยังหมาด และมีความชุ่มชื้น  ในการแกะลายต้องระวังไม่ให้เนื้อดินแห้ง เพราะอาจเกิดความเสียหายกับชิ้นงานได้ ดังนั้นระหว่างแกะผู้สร้างสรรค์ต้องใช้วิธีฉีดหรือพรมน้ำเพื่อเลี้ยงให้ดินมีความชุ่มชื้นอยู่เสมอ ทั้งนี้การฉีดเลี้ยงต้องพอเหมาะพอดีไม่มากหรือน้อยเกินไป
  5. นำชิ้นงานที่ขึ้นรูปและแกะลายเรียบร้อยแล้ว ผึ่งลมทิ้งไว้ 5 - 7 วันจนชิ้นงานแห้ง
  6. นำชิ้นงาน 800 - 1,000  องศาเซลเซียส ใช้เวลาประมาณ 1 วัน จากนั้นจึงพักเตาให้ความร้อนค่อยๆ คลายตัวช้าๆ  ซึ่งต้องใช้เวลาอีกประมาณ 1 วัน จึงเสร็จสมบูรณ์
ข้อมูลแหล่งที่มา