เทคนิคที่ใช้:  การขึ้นรูปโลหะ และการสลักดุนฉลุพื้นลาย

กรรมวิธีและขั้นตอนการทำงานส่วนองค์รวมและงานสลักดุน :
1. เขียนแบบ หรือออกแบบชิ้นงาน
2. ขึ้นรูปงาน แล้วแต่ว่าจะเลือกใช้โลหะชนิดใด ครูสำเนียงนิยมใช้ทองแดงเพราะมีคุณสมบัติที่สามารถสร้างมิติให้กับเนื้องานได้ละเอียดและมีความแข็งแรงกว่าโลหะชนิดอื่น
3. ตัดแบบตามที่วาดไว้ ถ้าเป็นโลหะที่ตัดแบบไม่ได้ เลือกใช้วิธีวาดลายลงบนโลหะ
4. สลักลวดลายเส้นตามแบบ โดยการเผาโลหะที่ต้องการใช้ในการสลักดุน แล้วติดบนแผ่นชัน ทากาวลาเท็กซ์แล้ววางแผ่นกระดาษทาบลงบนแผ่นโลหะ รอให้กาวแห้งแล้วจึงสลักเส้น สำหรับการสลักเส้นนั้นใช้สิ่วปากโค้งที่มีขนาดกลางสลักไปตามเส้นเพื่อให้เกิดร่องลงไปในโลหะจนหมดทุกเส้น  เผาให้ความร้อนออกจากชันแล้วนำไปล้างน้ำให้สะอาด
5. สลักดุนลวดลายด้านหลังด้วยเครื่องมือทีมีให้ขึ้นลายตามแบบที่วางไว้  โดยก่อนการดุนให้ยกนูนขึ้นนั้น ให้ตอกสลักเส้นให้ชิดเส้นเดิมที่มองเห็นด้านหลังประมาณ 1 มิลลิเมตรทุกเส้น แล้วใช้สิ่วที่มีหน้าปากแบบสลักกดลงให้มีความลึกลงไป ถ้าเป็นการตอกไม้ต้องให้ลึกกว่าใบไม้ เป็นต้น ส่วนก้านใบจะไม่ลึกมากโดยตอกดุนลายให้ครบสมบูรณ์ทุกส่วน จากนั้นเผาให้ความร้อนแยกจากชัน แล้วนำไปล้างน้ำให้สะอาด
6. การสลักเส้นซ้ำด้านหน้า เป็นการสลักกดเส้นเพื่อให้ลวดลายยกขอบลายสูงขึ้น เพราะหลังจากการดุนด้านหลังแล้วจะทำให้เส้นลายด้านหน้าจางลงอันเกิดจากการยืดตัวของโลหะ ทำการสลักเส้นซ้ำโดยใช้สิ่วตรงและสิ่วโค้งสลัก ปากสิ่วต้องไม่คม ทำการสลักอีกรอบให้ทั่วทุกเส้น ก่อนดำเนินการตกแต่งรายละเอียดของลวดลาย หากลายด้านหน้าเห็นไม่ชัดให้พลิกกลับไปดุนลายอีกครั้งทำกลับไปมาด้านหน้าและด้านหลังอย่างนี้จนชิ้นงานเกิดมิติ
7. การสกัดพื้นลาย  คือ การเอาพื้นของลวดลายออกไปให้เหลือแต่ตัวลายเกาะติดกันอยู่ การสกัดลายนั้นต้องใช้สิ่วพิเศษ  ปากสิ่วขัดเงามีความแหลมและคมที่สามารถตอกลงไปแล้วโลหะขาด โดยการสลักไปตามขอบของตัวลายให้พื้นลายขาด การสกัดต้องระวังในการช่วงการต่อหรือการเกาะยึดของปลายลาย ห้ามสกัดให้ขาดเพราะอาจทำให้ลายหลุดออกมาทั้งหมดได้ เมื่อสกัดเสร็จหมดแล้วให้เผาออกและเผาทำความสะอาดชันที่ติดอยู่ออกให้หมด
8. การประดับอัญมณี  เป็นการตกแต่งเพื่อให้เกิดความสวยงามและมีคุณค่ามากยิ่งขึ้น ในการประดับอัญมณีในผลงานชิ้นนี้เลือกใช้การประดับฝังหุ้ม โดยทำตัวเรือนอัญมณีแยกต่างหาก และนำไปยึดกับชิ้นงาน
9. การทำสีพื้นหลัง เพื่อให้องค์ประกอบของชิ้นงานเชิงทัศนศิลป์มีความโดดเด่นยิ่งขึ้น โดยเลือกใช้เทคนิคการพ่นสี เริ่มจากการพ่นสีแดงให้ทั่วแผ่นแล้วพ่นทับด้วยสีดำบริเวณด้านข้างเพื่อให้เกิดความสว่างบนภาพ
10. การประกอบชิ้นส่วน เป็นการนำชิ้นส่วนที่เตรียมทำไว้แล้วมาบัดกรีเข้าด้วยกันจนครบทุกชิ้น จากนั้นนำชิ้นงานไปต้มด้วยสารส้มให้ขาวสะอาด ล้างขัดทำความสะอาดแล้วนำไปลงตกแต่งตามการออกแบบของชิ้นงาน
11. ทำสีผิวชิ้นงาน คือการนำไปรมดำ หรือปิดทอง หรือชุบเคลือบ แล้วแต่แบบที่วางไว้

งานสลักดุน เป็นวัฒนธรรมทางศิลปหัตถกรรมที่ปรากฎอยู่ในนานาประเทศ ทั้งที่พบในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ราชอาณาจักรกัมพูชา สาธารณรัฐแห่งสพภาพเมียนมา สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว และในราชอาณาจักรไทยทั้งในภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคอีสาน และภาคใต้ ซึ่งล้วนแล้วแต่ก็มีเอกลักษณ์ที่แตกต่างกันออกไปตามอิทธิพลที่ได้รับ และวัฒนธรรมในท้องถิ่นต่างๆ

งานสลักดุน เดิมเรียกกันว่า งานบุดุน เพราะจะใช้โลหะเป็นแผ่นบางๆ แล้วไปหุ้มบนวัสดุที่มีรูปทรงแล้ว กล่าวคือหุ้มข้างนอกวัตถุเดิม เพื่อให้เกิดความพิเศษเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ ปัจจุบันจึงพัฒนา เทคนิคจากงานบุดุนมาเป็นการสลักดุน ซึ่งสามารถใช้สิ่วสลักตอกลงไป บนแผ่น โลหะ และดุนขึ้นให้สูง หรือสร้างสรรค์งานได้ตามความต้องการ

งานบุดุนโลหะของไทยนั้นได้มีหลักฐานทางศิลปวัตถุยืนยันว่ามีมานานแล้ว ดังปรากฏศิลปะการบุดุนโลหะพระพิมพ์บุเงินบุทองในศิลปะหริภุญชัย  และศิลปวัตถุอื่นๆ ในศิลปะลพบุรีในสมัยสุโขทัยมีความในจารึกบนหลักศิลาบางหลักระบุ เรื่องการตีโลหะแผ่เป็นแผ่นแล้วนำมาหุ้มพระพุทธรูปอยู่หลายแห่ง อาทิ ศิลาจารึกวัดช้างล้อมในสมัยกรุงศรีอยุธยา พบว่างานช่างบุดุนโลหะ จะได้ รับความนิยมมาก จากหลักฐานโบราณศิลปวัตถุที่เป็นเครื่องทอง จำนวนมากที่ขุดพบได้จากกรุพระปรางค์วัดราชบูรณะ และวัดมหาธาตุ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ตลอดจนความนิยมใช้โลหะหุ้มพระพุทธรูปให้เกิดความ สวยงาม เช่น องค์พระพุทธปฏิมาพระศรีสรรเพชญ์ ที่ได้รับการหุ้มด้วยทองคำ เป็นต้น

ศิลปะการทำสลักดุน หรือ งานบุดุน หรือดุนโลหะ เป็นงานศิลปหัตถกรรมชั้นสูง สืบทอดมาหลายชั่วอายุคนมาตั้งแต่ครั้งโบราณ การสลักดุนเป็นเทคนิคและวิธีการเฉพาะในการสร้างสรรค์ผลงานอันเป็นสิ่งที่สูงค่ายิ่ง นับจากเครื่องราชูปโภค เครื่องประกอบพระราชพิธีของพระมหากษัตริย์ และในสมัยโบราณผู้ที่มีโอกาสใช้งานศิลปะเครื่องถม และสลักดุน จะมีเฉพาะกษัตริย์หรือเจ้านายชั้นสูงเท่านั้น ทั้งยังเป็นศิลปวัตถุสำคัญทางศาสนา รวมถึงยังเป็นเครื่องแสดงถึงอัจฉริยะ ทักษะความสามารถในการสร้างสรรค์ผลงานเชิงช่างและนับเป็นศิลปหัตถกรรม แขนงหนึ่งที่เป็นมรดกทางภูมิปัญญาของบรรพบุรุษมานับพันปี

งานสลักดุนจัดเป็นหัตถศิลป์ที่ต้องอาศัยความชำนาญ ทุกกระบวนการของการทำงานไม่สามารถเกิดความผิดพลาดได้หรือได้น้อยที่สุด เพราะแก้ไขชิ้นงานได้ยาก จึงต้องอาศัยทักษะเชิงช่างชั้นสูง กระบวนการสร้างชิ้นงานสลักดุน เริ่มจากการเตรียมโลหะ การขึ้นรูปโลหะ การออกแบบลวดลายก่อนการสลักและดุนโลหะให้เกิดลวดลายทำให้มีมิติสูงต่ำตามลวดลายที่กำหนด ทุกกระบวนการสลักดุนต้องอาศัยความเชี่ยวชาญทุกขั้นตอน ช่างทุกคนต้องหมั่นฝึกฝนฝีมืออยู่เสมอ  ลวดลายแต่ละเส้นจะเกิดมีมิติจากการลงน้ำหนักมือของช่างที่ชำนาญพิถีพิถัน จนเกิดชิ้นงานที่สวยงาม

เทคนิคที่ครูสำเนียงใช้คือเทคนิคการดุนลายที่ให้เส้นลายที่คมชัด เสริมให้ลวดลายแต่ละชั้นของชิ้นงานแยกออกจากกันอย่างชัดเจน  นอกจากนั้นครูสำเนียงยังพัฒนารูปแบบงานให้มีความร่วมสมัยและหลากหลาย โดยนำเทคนิคสลักดุนมาสร้างลวดลายบนแผ่นโลหะ เกิดเป็นผลงานที่มีความคล้ายกับงานประติมากรรม ซึ่งไม่เพียงผีมือที่ประณีต สวยงาม ที่ต้องคงไว้ แต่ยังต้องใช้เทคนิคด้านอื่นๆ มาประกอบ รวมทั้งต้องวางแผนกระบวนการและขั้นตอนต่างๆ ของการทำงานไปพร้อมๆ กัน เช่นเทคนิคการเชื่อม การขึ้นรูป การออกแบบโครงสร้าง ความแข็งแรงและรูปทรงที่สวยงาม ส่วนการออกแบบโครงสร้างครูสำเนียงไม่ใช้โลหะที่เป็นสนิม แต่จะเลือกใช้ ทองแดง ทองเหลือง เป็นต้น

แหล่งอ้างอิงข้อมูล :

• จังหวัดนครศรีธรรมราช. n.d. ประวัติจังหวัดนครศรีธรรมราช. Accessed กรกฎาคม 12, 2564. http://www.nakhonsithammarat.go.th/his.php.
• ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). 2559. สลักดุน : ภูมิปัญญาเชิงช่าง จากอดีตสู่ปัจจุบัน. กรุงเทพมหานคร: เนติกุลการพิมพ์.
• หนูคง, สำเนียง. 2563. งานสลักดุนโลหะ. กรุงเทพมหานคร: เชื้อ อาร์ต แอนด์ ซัพพลาย.