เทคนิคที่ใช้ :  การนำลายผ้าโบราณมาดัดแปลงหรือประยุกต์จากการทอด้วยกี่โบราณ นำมาเก็บลายทอด้วยกี่กระตุก มีลวดลายสวยงามดั้งเดิมและทอได้รวดเร็วขึ้น

กรรมวิธีและขั้นตอนการทำงาน  :
1. หันด้าย เส้นด้ายที่ใช้ในการทอผ้ามี 2 ชนิดใหญ่ ๆ ได้แก่ ด้ายยืนกับด้านพุ่ง ด้ายยืนคือส่วนที่เป็นโครงร่างของผืนผ้า ส่วนด้ายพุ่งเป็นเส้นด้ายที่ทอกลับไปมาเพื่อให้เกิดเป็นผืนผ้า ด้ายพุ่งจะแบ่งย่อยไปตามลักษณะผ้า ถ้าเป็นผ้าพื้นหรือผ้าตาใช้ด้ายพุ่งชนิดเดียวเรียกว่าด้ายตี ส่วนผ้ายกดอกจะต้องเพิ่มด้ายโส คือ ด้ายพุ่งสำหรับใช้สลับกับด้ายตี เพื่อทำให้เนื้อผ้าแน่นขึ้นและหนุนด้ายตีให้เห็นดอกเด่นชัด

2.ค้นหูก หรือการเดินดายเส้นยืน จะคำนวณตามความกว้างของฟันฟืม ความยาวของผ้าที่ต้องการ และเบอร์ของเส้นด้ายตามลักษณะของผ้าที่ต้องการ  ในการเดินด้ายให้ถือหลักว่าเดินตามลำดับ ริมตีน แม่แคร่ ลูกเกียบ แล้วจึงเดินส่วนที่ทอลาย เสร็จแล้ววนกลับมาที่ลูกเกียบ แม่แคร่ และริมตีนของอีกด้านหนึ่ง

3. สอดฟันฟืม โดยต้องใช้คนช่วย 2 คน เตรียมไม้เรียวใหญ่ ๆ ไว้ 1 อัน ไว้เป็นไม้รับด้ายและตะขอเบ็ด 1อัน นำด้ายในห่อเตรียมไว้มาวางหลังฟันฟืม ให้คนอยู่ด้านหน้าคนหนึ่ง ทำหน้าที่สอดตะขอเบ็ดผ่านช่อฟันฟืม อีกคนหนึ่งคอยจัดเส้นด้ายคล้องปลายเบ็ด เมื่อดึงหัวด้ายผ่านช่องฟันฟืมมาแล้วก็คล้องไว้กับเบ็ดก่อน ตรวจให้ทุกช่องฟันฟืมมีการสอดเส้นด้ายครบทุกช่องหรือสอดซ้ำไม่ได้ เพราะถ้าผิดพลาดแล้วจะทำให้ ผ้าเรียบไม่เสมอกัน

4. ม้วนด้ายหรือม้วนหูก ในพื้นที่ที่กว้างเพียงพอกับความยาวของเส้นด้าย โดยก่อนย้ายม้วนด้ายและฟันฟืมให้เตรียมไม้ไผ่ยาวไว้ เพื่อใช้เป็นหลักในการดึงเส้นด้ายให้ตึง โดยเอาปลายไม้สองข้างไปขัดกับเสาหลักและผูกไว้กับไม้รับด้วย ขั้นตอนนี้ต้องให้ฟันฟืมอยู่ในลักษณะตั้งขึ้น จัดปลายด้ายในไม้ลูกพันให้เรียงเป็นระเบียบ เอาไม้ลูกพันประกบในร่อง 2 ข้าง ของไม้ม้วนด้าย  ม้วนและปรับให้ตึงสม่ำเสมอกัน  เหลือเส้นด้ายไว้ประมาณ 1 ศอก  นำไปผูกเข้ากับกี่สั้นๆ เรียกว่าเข้ากี่   คือ เอาไม้พันหัวด้ายไปสอดในลูกตุ้มโยงไว้ ส่วนไม้รับด้ายนั้นไปวางไว้ในร่องสำหรับวางปั่นหรือไม้หน้าผ้า ยังไม่ถอดไปประกบกับปั่นจนกว่าจะทอผ้าได้ความยาวเพียงพอม้วนใส่ปั่นได้ 1 รอบ

5. ก่อเขาลายขัด  หรือเก็บตะกอลายขัด คือการร้อยเส้นด้ายเพื่อแยกเส้นด้ายให้ชุดบนกับชุดล่าง ซึ่งไขว้กันไว้ตั้งแต่เก็บเส้นด้ายในการเดินด้าย

6. เก็บลาย เรียกว่าคัดลาย ตามลักษณะลวดลายของผ้าที่ต้องการทอ โดยการคัดเส้นด้ายแยกขึ้นลงตามลักษณะของลาย โดยเส้นด้ายที่เก็บลายคือส่วนที่อยู่ถัดจากลูกเกียบเข้าไปเท่านั้น

7. ก่อเขายกดอก เมื่อเก็บลายครบทุกนัดแล้วจึงเริ่มก่อเขาหรือเก็บตะกอดอก ซึ่งเก็บจากส่วนที่ถัดเข้ามาจากลูกเกียบเท่านั้น โดยใช้เส้นด้ายเบอร์ 6 ผูกร้อยกลุ่มเส้นด้ายทีละชุดเฉพาะที่เป็นเส้นยกจนหมดทั้งนัด ใช้ปีกยิ่ว และผูกไว้กับไม้เรียวก่อเขาเช่นเดียวกับการก่อเขาลายขัด ทำเหมือนกันจนครบทุกนัด ลำดับการก่อเขาเรียงลำดับจากนัดที่ 1 ใกล้ตัว แล้วถัดไปตามลำดับ

8. การทอผ้า เริ่มจากการขึ้นชายผ้าด้วยการเว้นส่วนชายครุย ทอชายบัด ชายผ้าลูกเกียบแล้วจึงขึ้นลายที่กำหนดไว้ โดยลายยกดอกเกิดจากการใช้ด้ายพุ่ง 2 ชนิด คือ “ด้ายตี” เส้นด้ายที่ทำให้ดอกลายเป็นตัวนูนสูงกว่าสีพื้น ทอตามลายแต่ละนัด และ “ด้ายโส” ใช้ทอลายขัดสลับกับด้ายตีทุกครั้งเพื่อเป็นโครงร่างผืนผ้าและหนุนยกดอกให้นูนเด่น

ผ้าทอนาหมื่นศรี  เป็นผ้าทอพื้นบ้านที่มีการสืบทอดมานานกว่า 200 ปี มีแหล่งผลิตอยู่ที่หมู่บ้านนาหมื่นศรี อำเภอนาโยง จังหวัดตรัง ลักษณะของผ้าทอนาหมื่นศรีคือการทอมือด้วยเทคนิคเก็บตะกอ (การสร้างเส้นยืน)  และสร้างลวดลายด้วยการทอยกเขาเพื่อเสริมเส้นพุ่งพิเศษ ซึ่งเป็นรูปแบบการทอเพื่อสร้างลวดลายบนผืนผ้าเช่นเดียวกับเทคนิค “การขิด” ในภาคอีสาน ซึ่งในภาคใต้จะเรียกผ้าที่มาการยกตะกอทั้งหมดว่า “ผ้ายก” จากคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่ของบ้านนาหมื่นศรี ระบุว่าการทอผ้าของบ้านนาหมื่นศรีได้หายไปในห้วงสงครามโลกครั้งที่ 2 เพราะเส้นด้ายขาดแคลน และได้รับการฟื้นฟูอีกครั้งในราวปี พ.ศ. 2514 โดยเริ่มต้นจากกี่ทอผ้าพื้นเมืองเพียงหลังเดียว จากผู้เฒ่าผู้แก่ไม่อยากให้อัตลักษณ์ผ้าทอนาหมื่นศรีของดีของชาวจังหวัดตรังสูญหายไป ให้ผ้านาหมื่นศรียังคงอยู่คู่วิถีชีวิตและเป็นหนึ่งในงานเครื่องทอที่มีชื่อเสียงของจังหวัดตรัง

การรื้อฟื้นผ้าทอนาหมื่นศรีในปี 2514 ช่างทอผ้าบ้านนาหมื่นศรีได้รวมกลุ่มทอผ้าโดยใช้กี่กระตุกแทนกี่พื้นบ้าน ในสมัยแรกเริ่มผ้าทอนาหมื่นศรีจะใช้วัสดุที่หาได้ในท้องถิ่นนำมาทอเป็นผืนผ้า เช่น ฝ้าย ด้ายดิบ ปัจจุบันมีการประยุกต์ใช้วัสดุที่มีขายทั่วไปตามท้องตลาด เช่น ด้าย ไหม ไหมเทียม ไนลอน เป็นต้น โดยลวดลายของผ้าทอนาหมื่นศรีส่วนหนึ่งรับแบบอย่างมาจากกลุ่มช่างทอเกาะยอ จังหวัดสงขลา จึงเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ผ้าทอบ้านนาหมื่นศรีในปัจจุบันมีความคล้ายคลึงกับผ้าเกาะยอ

ลักษณะพิเศษของผ้าทอนาหมื่นศรีคือ โครงสร้างของผืนผ้าที่แตกต่างจากผ้าในท้องถิ่นอื่น คือ

1. ริมตีน :  คือส่วนริมนอกสุดของผืนผ้า ผู้ทอจะใช้ด้ายยืนสีขาวข้างละประมาณ 5 ช่องฟันฟืม หรือมากกว่านั้นตามจำนวนของฟันฟืม แต่ละช่องจะใช้ด้ายคู่ ตอนก่อเขาลายขัดแยกเส้นด้านบนล่างทีละ 2 เส้น ทำให้ริมตีนมีความหนาเป็นพิเศษกว่าบริเวณเนื้อผ้า โดยพื้นที่ส่วนริมตีนของผ้านาหมื่นสีแต่เดิมจะใช้เป็นสีขาวเสมอ
2. แม่แคร่ : คือส่วนเนื้อผ้าที่ถัดจากส่วนริมตีนเข้ามา ผู้ทอจะใช้ด้ายยืนสีพื้นทำให้เนื้อผ้าเป็นสีพื้นสีเดียว ส่วนความกว้างนั้นแตกต่างกันไปตามผืนผ้า โดยต้องคำนวณจังหวะลายโดยหักเนื้อลายและลูกเกียบออกไปก่อน
3. ลูกเกียบ : คือส่วนเนื้อผ้าที่มีลักษณะเป็นเส้นคู่ที่มีลายหรือพื้นอยู่ระหว่างกลาง คล้ายกับถูกคีบไว้ด้วยตะเกียบ มีทั้งแนวเส้นด้ายยืนและแนวเส้นด้ายพุ่ง ในแนวเส้นด้ายยืนคือส่วนที่ถัดจากแม่แคร่ ใช้ด้ายสีขาวสลับกับสีพื้นเป็น ชาว 4 พื้น 4 ขาว 4 ทอดแล้วจะเห็นเป็นเส้นขาวคู่ มีสีพื้นคั่นกลางขนานไปกับส่วนแม่แคร่ โดยส่วนที่เป็นแนวเส้นด้ายพุ่งมีลักษณะเป็นริ้วคาด 2 เส้น มีพื้นลายอยู่ตรงกลางเช่นเดียวกัน บางผืนพบว่าใช้เส้นลูกเกียบเพียงเส้นเดียว

แหล่งอ้างอิงข้อมูล :

• กรมส่งเสริมวัฒนธรรม. 2559. งานช่างฝีมือดั้งเดิม : มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานกิจการโรงพิมพ์ องค์การทหารผ่านศึก ในพระบรมราชูปถัมภ์.
• กลุ่มทอผ้านาหมื่นศรี. (n.d.). ผ้าทอนาหมื่นศรี. Retrieved March 17, 2021, from namuensiwoven: https://sites.google.com/site/namuensiwoven/home
• ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). 2562. ทายาทช่างศิลปหัตถกรรม ครูช่างศิลปหัตถกรรม ครูศิลป์ของแผ่นดิน ประจำปี 2562. กรุงเทพมหานคร.
• สังข์อยุทธ์, สุนทรี. 2548. ทอรักถักสายใย ผ่านลายผ้านาหมื่นศรี. เขียงใหม่: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) สำนักงานภาค.
• สำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ สำนักงานปลัดกระทรวงวัฒนธรรม. (2550). ผ้าและเครื่องนุ่งห่มพื้นบ้านภาคใต้. การประชุมสัมมนาวิชาการเรื่อง “ผ้าไทย สายใยจากอดีตสู่ปัจจุบัน ก้าวทันสู่โลกอนาคต”, (pp. 118-119). กรุงเทพมหานคร.
• อโรชา บุญสม และจีระกัญญา ประยูรศิริ. 2558. การออกแบบผลิตภัณฑ์กระเป๋าจากผ้าทอนาหมื่นศรี อำเภอนาโยง จังหวัดตรัง. คหกรรมศาสตรบัณฑิต, สาขาวิชาออกแบบแฟชั่นผ้าและเครื่องแต่งกาย คณะเทคโนลยีคหกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลพระนคร.