เตยปาหนันมีคุณสมบัติและลักษณะเด่นกว่าเตยชนิดอื่นๆคือ มีความเหนียวทนทานไม่ขึ้นรา ทำให้สามารถมีอายุการใช้งานได้นานอย่างน้อยถึง 10 ปี เส้นเตยมีความมันวาวเส้นใยมีความนิ่มกว่าเตยชนิดอื่นๆ โดยก่อนการจักสานเตยปาหนันต้องมีขั้นตอนการเตรียมเส้นเตยปาหนันดังนี้

การคัดเลือกเตยปาหนัน :  เริ่มต้นจากการคัดเลือกต้นเตยปาหนันที่มีลักษณะใบบางและยาว ใบเตยปาหนันที่นำมาใช้ในการจักสานต้องเป็นใบที่ไม่อ่อนหรือแก่จนเกินไป โดยเลือกตัดใบเตยปาหนันตั้งแต่ประมาณชั้นใบที่ 4 นับจากโคนต้นขึ้นไป และไม่เอาใบยอดที่ยังอ่อนๆ 2 – 3 ชั้นใบนับจากยอด แต่ละใบยาวประมาณ 120 – 150 เซนติเมตร  การตัดให้ฟันมีดพร้าลงไปเฉียงๆ ให้ติดหัวอ่อน ไม่ตัดที่โคนต้นเพื่อให้หัวอ่อนแตกหน่อได้ในภายหลัง

การเตรียมใบเตยปาหนันให้เป็นเส้นตอก :

1. นำใบเตยปาหนันที่ตัดแล้วมามัดกับเชือกเถาให้เป็นกำ จากนั้นตัดโคนใบและตัดปลายใบเพื่อให้ได้ใบเตยปาหนันที่มีความยาวเสมอกัน เพื่อความสะดวกในการเตรียมเส้นตอก
2. เหลาหนามเตยที่ขอบและด้านหลังใบออกให้หมด โดยริดจากโคนใบไปหาปลายใบ แล้วนำไปผึ่งแดงประมาณ 5 – 10 นาที เพื่อให้ใบเริ่มเหี่ยว หรือนำเอาไปอังไฟให้ใบเตยปาหนันอ่อนตัว เพื่อไม่ให้ใบฉีกขาดหรือหักได้ง่าย ทั้งนี้ไฟที่เหมาะสมสำหรับการใช้อังหรือย่างใบเตยปาหนันต้องเป็นถ่านที่ไม่มีควัน เพื่อป้องกันไม่ให้ใบเตยปาหนันเป็นสีขาวขุ่น โดยการย่างใบเตยปาหนันจะย่างจนสุกคือ ใบเตยจะเริ่มมีสีเขียวเข้มขึ้นและเป็นเงาจากน้ำมันในใบเตยปาหนันที่ระเหยออกมาเคลือบใบภายนอก วิธีการนี้ทำให้ใบเตยปาหนันสามารถเก็บไว้ได้นานโดยไม่มีเชื้อรา
3. กรีดใบเตยปาหนันเป็นต้นตอกด้วยอุปกรณ์กรีดที่เรียกว่า ยังหงาด หรือ ย่าหงาด ตามขนาดที่ต้องการแล้วแยกหนามข้างใบ และเส้นตอกเตยออกจากกัน จากนั้นใช้ไม้ไผ่ขูดให้นิ่ม หรือนำไปรีดด้วยเครื่องรีดเส้น แล้วรวบเป็นกำมัดด้วยเชือกให้เป็นก้อนขนาดพอประมาณ
4. นำเส้นตอกเตยที่มัดเป็นกำหรือก้อนแล้วไปต้มในน้ำเดือดประมาณ 3 – 5 นาที แล้วนำไปแช่น้ำผสมน้ำส้มสายชู (สัดส่วนน้ำส้มสายชู 1 ขวด ต่อน้ำ 1 โอ่ง) เป็นเวลา 2 – 3 คืน เพื่อให้สีเขียวของเตยปาหนันละลายปนอยู่กับน้ำ  จะได้เส้นตอกเตยสีขาวอมเหลือง แล้วนำมาล้างน้ำให้สะอาด ผึ่งแดดไว้ 1 – 2 วัน จะได้เส้นตอกเตยสีขาวนวล รวบมัดไว้เป็นกำให้มีขนาดและความยาวเท่าๆ กัน เก็บไว้ที่ร่ม อากาศถ่ายเทสะดวก เพื่อเตรียมเป็นเส้นตอกเตยปาหนันที่ใช้จักสานได้

ขั้นตอนการจักสาน :

1. เตรียมพื้นที่สานโดยพื้นต้องมีความเรียบ และหลีกเลี่ยงพื้นที่ชื้นหรือแฉะ
2. นำเส้นตอกเตยปาหนันมารีดด้วยเครื่องรีดให้เรียบและนิ่ม ในจำนวนที่เพียงพอสำหรับการใช้งาน
3. รวบเส้นตอกเตยปาหนันให้เป็นกำ และจัดให้ความยาวของหัวท้ายเท่ากันแล้วพักกึ่งกลาง
4. การสานเริ่มจากกึ่งกลางของเส้นตอกที่พับไว้แล้ว โดยนำเส้นตอก 2 เส้น มาสานเป็นลายขัดตามรูปแบบหรือลวดลายที่กำหนดโดยการสานเริ่มจากก้นให้ได้ขนาด หลังจากนั้นสานพับมุม 4 มุม แล้วพับขึ้นสานต่อไปจนได้ขนาด ตรงปากขอบด้านในใช้เป็นหวายเพื่อความคงทนแข็งแรง

• เครื่องจักสานเตยปาหนันถือเป็นส่วนหนึ่งของขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวบ้านในพื้นที่ภาคใต้ของไทยมาอย่างช้านานนับร้อยปี ถือเป็นของใช้ที่มีกันอยู่แทบทุกบ้านและมีการเล่าสืบต่อกันมาว่า การจักสานเตยปาหนันเป็นเคล็ดวิชาที่ได้รับการถ่ายทอดภูมิปัญญามากจากบรรพบุรุษชาวอินโดนีเซียที่อพยพมาตั้งรกรากในประเทศไทยตั้งแต่จังหวัดนราธิวาส ยะลา ปัตตานี สตูล ตรัง กระบี่ รวมถึงกลุ่มพ่อค้าชาวอินโดนีเซียที่เดินทางมาเทียบท่าเพื่อค้าขายแลกเปลี่ยนสินค้าที่อ่าวสิเกา (อ่าวขนาดเล็ก พื้นที่ประมาณ 30 ตารางกิโลเมตร ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของอำเภอสิเกา และเป็นเขตแดนระหว่างจังหวัดตรัง กับจังหวัดกระบี่)
• ภาคใต้ถือเป็นพื้นที่ที่มีการนำเตยปาหนันมาสานเป็นเครื่องใช้ที่สอดประสานกลมกลืนกับประเพณีนิยม เช่น นิยมนำมาสานเป็นเสื่อ  โดยเฉพาะในแถบจังหวัดที่มีชาวมุสลิมมักนิยมใช้เสื่อเตยปาหนันในการปูนอน หรือนำไปรองนั่งสำหรับทำละหมาด (ชาวบ้านเรียกว่าสาดอ่อน หรือสาดปาหนับ) เสื่อเตยปาหนันถูกนำไปใช้อย่างแพร่หลายในทุกครัวเรือน ทั้งสำหรับ ปูนอน ปูนั่ง ใช้จักสานเป็นข้าวของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน ใช้เป็นสินสอดในพิธีแต่งงาน ไปจนถึงการใช้เสื่อปาหนันที่เป็นสีธรรมชาติสำหรับปูรองศพผู้ตายก่อนนำไปฝังที่กุโบหรือสุสาน (รองมหยาด)  เครื่องจักสานเตยปาหนันจึงนับได้ว่าเป็นหนึ่งในวิถีแห่งอันดามัน ที่ไม่เพียงแสดงถึงความประณีตงดงามของศิลปะการจักสานตามแบบภูมิปัญญาชาวบ้านเท่านั้น แต่ยังถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันทรงคุณค่าอีกด้วย
• การจักสานเตยปาหนันของครูอ๊ะ เป็นชิ้นงานจักสานเตยปาหนันที่มีเอกลักษณ์โดดเด่น หาผู้ลอกเลียนแบบได้ยาก โดยเฉพาะเสื่อแบบกลมขนาดใหญ่โดยที่การจักสานเส้นเตยปาหนันตลอดเส้นความยาวโดยไม่ต้องตัดเส้นเตยตั้งแต่ต้นจนจบด้วยด้วยเทคนิคการมัดย้อมสีเส้นเตยทำให้ชิ้นงานจักสานเตยปาหนันมีความแตกต่างจากงานจักสานเตยปาหนันกลุ่มอื่นๆ  การเลือกย้อมสีเส้นเตยปาหนันให้ดูนุ่มนวลไม่ฉูดฉาดเช่นในอดีต ร่วมกับการพัฒนารูปแบบลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์ใหม่ๆ ทำให้ชิ้นงานของครูอ๊ะ มีความโดดเด่นแตกต่างจากการสานเตยปาหนันกลุ่มอื่นๆ

แหล่งอ้างอิงข้อมูล

• ประชา พิจักขณา และคณะ. 2560. แนวทางการออกแบบของตกแต่งบ้านแปรรูปจักสานจากเตยปาหนัน กลุ่มจักสานเตยปาหนัน บ้านร่าหมาด ตำบลเกาะกลาง อำเภอเกาะลันตา จังหวัดกระบี่. คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการออกแบบ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลพระนคร.
• ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). n.d. “งานศิลปหัตถกรรมประเภทจักสานเตยปาหนัน/ใบลาน.” www.sacict.ac.th. Accessed March 3, 2021. https://www.sacict.or.th/uploads/items/attachments/ff2fd343aadac082034cc28e08000f82/_28f6e940db4f4097ccae214a2b258cd0.pdf.