ซิ่นไทลื้อเกาะลายโบราณ

กลุ่มงานศิลปหัตถกรรม ประเภทงานหัตถศิลป์ไทย

ผ้าซิ่นไทลื้อทอจากเส้นฝ้าย ทอด้วยเทคนิคเกาะล้วงลวดลายโบราณดั้งเดิมของชาวไทลื้อ ได้แก่ ลายเกาะก้นต่อ ลายเกาะยอด ลายเกาะมะกอกน้ำ ลายนกคู่ ลายเกาะจรวดตีนซิ่นทอด้วยสีเหลืองไข่ เป็นผ้าทอเอกลักษณ์ของผ้าซิ่นไทลื้อศรีดอนชัย อำเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย

Types :

เครื่องทอ

Culture :

ไทลื้อ

Dimension :

83x120 ซม.

Medium :

ฝ้าย, สีเคมี

Date :

2564

Information

เทคนิคที่ใช้ :
การทอเกาะล้วง : เป็นกระบวนการสร้างสรรค์ลายผ้าที่ใช้เทคนิคการทอเกาะแบบไขว้เส้นพุ่งต่อกัน โดยใช้สีเส้นฝ้ายหรือไม้ตามที่ต้องการเกี่ยวล้วงกับเส้นยืนในแต่ละช่วงลาย การทอเกาะล้วงปรากฏในหลายวัฒนธรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มชาติพันธุ์ไทลื้อในประเทศไทย ซึ่งเป็นเทคนิคที่ทำให้ผ้าทอมีความแข็งแรงทนทาน

กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :

การเตรียมเส้นฝ้าย : การเก็บเกี่ยวฝ้ายจะเกิดขึ้นหลังจากที่ปลูกฝ้ายในเดือนแปดถึงเดือนเก้า ซึ่งอยู่ในช่วงเดือนเกี๋ยงถึงเดือนยี่ หรือเดือน 11 ถึงเดือน 12 ตรงกับเดือนตุลาคมถึงเดือนพฤศจิกายนของทุกปี เมื่อได้ดอกฝ้ายแล้วจึงนำมาตากแดดและกำจัดสิ่งแปลกปลอมที่เกี่ยวปนมากับดอกฝ้ายออก แล้วนำมาอีดฝ้ายหรือหีบฝ้าย เป็นการนำเมล็ดออกจากยวงฝ้าย จากนั้นนำมา “ปดฝ้าย” คือการดีดยวงฝ้ายให้กระจายตัวเป็นปุยเข้าด้วยกันในภาชนะสานคล้ายกระบุง เรียกว่า “โก้นฝ้าย”

การปั่นฝ้าย : เมื่อได้กองฝ้ายที่ดีดเรียบร้อยแล้ว มาม้วนพันให้เป็นหางฝ้ายเข้ากับแกนไม้ เรียกว่า “การล้อฝ้าย” หรือบางแห่งเรียก “การฮำ” มีขนาดยางประมาณ 6-9 เซนติเมตร จากนั้นจึงนำมาปั่นเข้ากับ “กวงปั่นฝ้าย” ให้เป็นเส้นฝ้าย

การเปียฝ้าย : นำเส้นฝ้ายในแกนเหล็กมาพันเข้ากับ “เปีย” หรือ “เป๋” เป็นเครื่องมือที่เป็นโค้งไม้สำหรับพันให้เป็นกลุ่มไจฝ้าย หรือ “ต่อง” แล้วจึงนำต่องฝ้ายมา “ป้อ” คือการทุบฝ้ายจากนั้นนำไปแช่น้ำ 2 คืน จากนั้นนำมานวดกับน้ำข้าวที่ได้จากข้าวเจ้าและผึ่งไว้ให้แห้ง

การกวักฝ้าย : หลังจากเส้นฝ้ายแห้งแล้ว นำมาใส่เครื่องกวักฝ้ายเพื่อให้เส้นฝ้ายตึงเรียบเสมอกัน แล้วจึงนำมาเดินเส้นกับหลักเสาเตรียมสำหรับนำไปค้นหูกเพื่อขึ้นเส้นยืนต่อไป เรียกว่า “การโว้นฝ้าย” จากนั้นนำไปขึ้นกี่ทอผ้าและกรอเส้นฝ้ายที่เหลือเข้าหลอดนำใส่กระสวยต่อไป

กลุ่มชาติพันธุ์ “ไทลื้อ” หรือ “ไตลื้อ” เป็นหนึ่งในกลุ่มชาติพันธุ์ตระกูลไท ที่อาศัยแถบที่ราบลุ่มแม่น้ำโขงครองคลุมพื้นที่ทั้งบริเวณตอนใต้ของประเทศจีน ตอนเหนือของประเทศไทย ประเทศลาว และประเทศเมียนมา แต่เดิมมีศูนย์กลางที่เมือง “สิบสองปันนา (Xishuangbanna)” ซึ่งในปัจจุบันอยู่ในเขตมณฑลยูนนาน ประเทศจีน โดยมีเมืองหลวงคือเมืองเชียงรุ่ง

ผ้าซิ่นไทลื้อบ้านศรีดอนชัย นั้นจะมีลักษณะเด่นตรงด้านลวดลายที่ทอด้วยเทคนิค “เกาะ” เป็นลวดลายขนาดใหญ่ ประมาณ 10-15 ซม. สะดุดตาด้วย สีสันสดใส และนิยมใช้สีเหลือง ฟ้า เขียว และชมพูสด สร้างสรรค์เป็นลวดลายอันเป็นเอกลักษณ์ เช่น ลายเกาะยอด ลายเกาะก้นต่อ ลายเกาะเครือ ลายเกาะลอย ลายเกาะภูเขา ลายเกาะพาด เป็นต้น ลวดลายส่วนใหญ่จะอยู่ตรงช่วงกลางของตัวซิ่น ส่วนตีนซิ่นมักจะเป็นสีพื้น เช่น สีคราม สีกรมท่า สีดำ เป็นต้น ผ้าซิ่นที่เชียงของจะทอด้วยผ้าฝ้ายทั้งผืน ความหลากหลายของสีสันทำให้ผ้าซิ่นของไทลื้อที่เชียงของมีความทันสมัย

การแต่งกายที่เป็นเอกลักษณ์ไทลื้อ คือ ผ้าซิ่นของผู้หญิงไทลื้อ อำเภอเชียงของ จังหวัดเชียงรายนั้น มีการทอผ้าซิ่นที่มี 2 ตะเข็บมีลักษณะโครงสร้างประกอบด้วย 3 ส่วนคือ หัวซิ่นสีแดง ตัวซิ่นลายขวางหลากสีต่อตีนซิ่นสีดำ ความโดดเด่นของผ้าซิ่นไทลื้ออำเภอเชียงของอยู่ที่ตัวซิ่นซึ่งมีริ้วลายขวางสลับสีสดใส และตรงช่วงกลางมีลวดลายที่ทอด้วยเทคนิคขิด จก เกาะ หรือล้วง เป็นลายรูปสัตว์ในวรรณคดี ลายพรรณพฤกษา และลายเรขาคณิต เอกลักษณ์การทอผ้าที่สำคัญของกลุ่มชนนี้ คือ การทอผ้าด้วยเทคนิค “เกาะหรือล้วง” ที่ทำให้เกิดลวดลายตามคติความเชื่อและธรรมชาติรอบตัวของชาวไทลื้อ เพื่อแสดงถึงถิ่นที่อยู่และสายสัมพันธ์ของกลุ่มชาติพันธุ์จนเกิดเป็นอัตลักษณ์อันโดดเด่นเฉพาะกลุ่มที่แตกต่างจากผ้าซิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ไทกลุ่มอื่น ๆ นอกจากผ้าซิ่นแล้ว ชาวไทลื้อยังทอผ้าชนิดอื่น ๆ ด้วย เช่น เสื้อปั๊ดสีดำหรือสีน้ำเงินเข้มกุ้นขอบด้วยแถบผ้าหลากหลายสี เป็นต้น

References

Location

ชุมชนผ้าทอไทลื้อบ้านศรีดอนชัย เชียงของ Province เชียงราย