เทคนิคที่ใช้ : เทคนิคการทอยกดอกแบบเหยียบตะกอ และการสร้างมิติสีสันบนผืนผ้าด้วยการพิมพ์บล็อกไม้
กระบวนการสร้างสรรค์ชิ้นงาน (โดยละเอียด) :
1. การคัดเลือกผ้า : ผ้าที่ใช้สำหรับทำผ้าปะลางิงมีหลายประเภทขึ้นอยู่กับความต้องการในการสร้างลวดลายและเนื้อสัมผัสบนผืนผ้า ซึ่งโดยทั่วไปมี 4 รูปแบบคือ

1. ผ้าไหม : คือการใช้ไหมน้อย 100% มาทอเป็นผ้าพื้นสำหรับทำผ้าปะลางิงที่ทำจำลองตามแบบผ้าโบราณ
2. ผ้าฝ้าย : คือการใช้ผ้าฝ้าย 100% มาทอเป็นผ้าพื้นสำหรับทำผ้าปะลางิง โดยผ้าในส่วนนี้ครูปิยะได้ทำโครงการพัฒนากระบวนการทอผ้าร่วมกับวิทยาลัยอาชีวศึกษา จ.ยะลา
3. ผ้าฝ้ายแกมไหม : คือการใช้ผ้าฝ้ายเป็นเส้นยืน และผ้าไหมเป็นเส้นพุ่ง สำหรับการทอผ้าพื้นแบบผ้ายกดอก (แบบเหยียบตะกอ)
4. ผ้าซาติน : คือการนำผ้าซาตินสำเร็จที่มีคุณสมบัติเรียบ ลื่น เป็นเงาสวย มาตัดตามขนาดที่ต้องการเพื่อทำเป็นผ้าพื้นสำหรับทำผ้าปะลางิง
   ซึ่งผ้าปะลางิงลายว่าวควายผืนนี้มีความพิเศษตรงที่มีการใช้ผ้าพื้นที่ทอแบบยกดอก 4 ตะกอ ด้วยฝ้ายแกมไหม ทำให้ผ้ามีน้ำหนัก เงางาม และทิ้งตัวเวลาสวมใส่

2. การเตรียมผ้า : นำผ้าที่เตรียมไว้มาแช่น้ำรองย้อม (น้ำรองย้อมคือ การใช้คุณสมบัติตามธรรมชาติของพืชที่พบในท้องถิ่นเช่น เปลือกกล้วยหิน ใบหูกวาง ใบฝรั่ง มาทำเป็นน้ำรองย้อมที่ช่วยให้สีติดดียิ่งขึ้น) โดยนำผ้าที่แช่ไว้มาบีบ นวด ให้น้ำซึมเข้าไปในเส้นใยของผืนผ้า แช่ไว้ประมาณ 30 นาที แล้วนำไปตากให้หมาด

3. การลงสีครั้งที่ 1 : นำผ้ามาขึงบนแท่นเฟรมที่เตรียมไว้ และนำสีธรรมชาติสีเหลืองที่ได้จากแก่นจำปาดะมาทาจนทั่วผืนผ้าประมาณ 2 ครั้ง จากนั้นผึ่งผ้าไว้ให้แห้ง

4. การสร้างลายบนผื้นผ้า : กำหนดช่องลาย โทนสีและรูปแบบลวดลายและโครงสร้างผ้าตามที่ออกแบบไว้ ซึ่งผ้าปาเต๊ะลายว่าวควายมีการสร้างลาย 2 เทคนิคด้วยกันคือ

1. การสร้างลายบนพื้นผิวผ้า : คือการสร้างลายด้วยการใช้เทคนิคการทอยกแบบ 4 ตะกอสร้างลวดลายบนผืนผ้าเป็นลายกระเบื้องโมเสกโบราณ ซึ่งถือเป็นขั้นตอนแรกในการสร้างมิติของผิวสัมผัสบนพื้นผ้าก่อนนำไปเพิ่มมิติด้านสีสันในขั้นตอนต่อไป
2. การสร้างลายด้วยพิมพ์บล็อกไม้ : คือการนำบล็อกไม้ที่ออกแบบลวดลายเป็นลายว่าวควายผ่านนำอัตลักษณ์ของแดนใต้มาเป็นแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ มาทำเป็นบล็อกไม้สำหรับการพิมพ์ลาย
   โดยครูปิยะจะออกแบบลวดลายบนกระดาษ เพื่อพิจารณาการต่อลายที่สมบูรณ์ก่อนนำไปแกะสลักลงบนไม้ที่มีความทนทานต่อความร้อน แข็งแรง ไม่ผุพังง่าย เช่น ไม้ขนุน ไม้มะม่วงป่า เป็นต้น ส่วนของแป้นไม้นิยมทำจากไม้เนื้อแข็ง และส่วนของด้ามจับนิยมทำจากไม้สัก เนื่องจากเป็นไม้ที่มีน้ำหนักช่วยเพิ่มน้ำหนักมือเมื่อนำไปกดสร้างลายลงบนผืนผ้า ซึ่งลักษณะบล็อกไม้ที่ออกแบบโดยครูปิยะมีลักษณะพิเศษคือ มีความเล็ก ละเอียด ไร้รอยต่อ ทำให้ในการพิมพ์ลายจึงได้เส้นที่คมชัดแม้ขนาดลายจะเล็กเพียงใดก็ตาม และยังสามารถนำมาประกอบและสร้างสรรค์ลายใหม่ๆ ได้หลากหลายรูปแบบ ด้วยการใช้ขี้ผึ้ง 100% ผสมกับเทียนแผ่นด้วยการต้มจนร้อนและมีความเหลวได้ที่สำหรับการพิมพ์ล็อกไม้

5. การลงสีครั้งที่ 2 :  นำใบมังคุดมาเตรียมเป็นสีย้อมธรรมชาติจนได้สีเทาเฉดที่ต้องการคือสีโทนส้ม - น้ำตาล และใช้สารส้มเป็นสารช่วยติดสี มาทาลงบนผืนผ้าด้วยแปรงทาสี ประมาณ 2 – 3 รอบ จนได้ความชัดหรือความเข้มของสีตามต้องการและรอให้แห้ง จากนั้นนำผ้าไปผ่านน้ำหรือซักด้วยน้ำเปล่าประมาณ 2 – 3 น้ำ เพื่อสังเกตการดูดซึมสีของผืนผ้า

6. การต้มละลายน้ำเทียน : หลังจากได้สีตามต้องการแล้ว ก่อนนำไปต้มน้ำเทียนให้นำผ้าไปล้างหรือผ่านน้ำสะอาดประมาณ 1 – 2 น้ำ เพื่อสังเกตการซึมของสีในเนื้อผ้า จากนั้นจึงนำไปต้มในน้ำร้อนที่ผสมด้วยผงซักฟอกเล็กน้อย (เพื่อทำความสะอาดและช่วยฟิกซ์สีไม่ให้สีตก) ซึ่งเทียนจะค่อยๆ ละลายออกจากเนื้อผ้า โดยขี้ผึ้งที่ได้จากการต้มลอกออกจากผืนผ้าเมื่อทิ้งไว้ให้เย็นจนกลายเป็นแผ่นขี้ผึ้ง สามารถนำมาใช้ในการทำน้ำเทียนสำหรับการพิมพ์บล็อกไม้และการเขียนเทียนในครั้งต่อๆ ไป หลังจากนั้นจึงนำผ้าไปแช่และล้างในน้ำเย็น ก่อนนำไปผึ่งให้แห้งและรีดให้เรียบเพื่อพร้อมต่อการใช้งาน

ผ้าบาติก (Batik) หรือผ้าบาเต๊ะ (Batek) หรือปาเต๊ะ เป็นคำที่ใช้เรียกผ้าชนิดหนึ่งที่มีวิธีการสร้างสรรค์ลวดลายด้วยเทคนิคการกั้นสีด้วยเทียน หรือวัสดุอื่นที่ไม่ต้องการให้ติดสี แล้วนำไปแต้มระบายหรือย้อมในส่วนที่ต้องการให้ติดสีเฉพาะเนื้อผ้าที่ไม่มีรอยเทียนหรือนถูกกั้นสีด้วยเทียน โดยมีวิธีการสร้างสรรค์ลวดลายหลากหลายรูปแบบ เช่น พิมพ์ด้วยบล็อคไม้ การเขียน การแต้ม การระบาย และการย้อมสี ทำให้ผ้าบาติกแต่ละผืนมีความสวยงามแตกต่างกัน ถือเป็นหนึ่งในความมหัศจรรย์ของการสร้างความงดงามบนผืนผ้าที่ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก

คำว่าบาติก (Batik) เป็นคำที่ G.P Rouffaer นำไปเผยแพร่ในปี ค.ศ. 1520 ซึ่งเป็นคำที่มาจากภาษาชวา คำว่า “Tik” มาจากคำว่า “ตริติก” หรือ “ตาริกติก” มีความหมายว่าเล็กน้อย หรือจุดเล็กๆ ส่วนคำว่า “Ba” สันนิษฐานว่ามาจากคำว่า “Ba” ซึ่งหมายถึง งานศิลปะ (Art) หรืออาจมาจากคำว่า “Bayok” ซึ่งแปลว่ามาก ดังนั้นในภาพรวมแล้วคำว่า “บาติก” จึงหมายถึงงานศิลปะบนผืนผ้าที่มีรายละเอียดของลวดลายที่งดงามนั่นเอง

นายปิยะ สุวรรณพฤกษ์ ถือเป็นผู้มีส่วนสำคัญในการรื้อฟื้นผ้าปะลางิงให้กลับมามีลมหายใจและปรากฎในวิถีชีวิตของชาวยะลา รวมถึงการถ่ายทอดความงดงามของผ้าปะลางิงไปสู่ประชนชนในภูมิภาคอื่นๆ อย่างกว้างขวางทั้งในประเทศและต่างประเทศ ด้วยความต้องการอนุรักษ์ผ้าปะลางิงที่เคยสูญหายไปกว่า 70 ปีให้กลับฟื้นคืนมาอีกครั้ง ด้วยการใช้หลักการสร้างสรรค์ผ้าปะลางิงให้มีความใกล้เคียงกันกับเทคนิคการทำผ้าปะลางิงในสมัยโบราณให้มากที่สุด ทั้งการออกแบบลวดลายที่สะท้อนเรื่องราวของสถาปัตยกรรม วิถีชีวิต รวมถึงวัฒนธรรมในพื้นถิ่นใต้ เช่น ลายบนกระเบื้องโบราณจากมัสยิด ลายแม่พิมพ์โบราณ ลายช่องลมตามวังเก่า ที่อยู่อาศัย ลวดลายจากสถาปัตถกรรรมต่างๆ ที่พบได้ใน 3 จังหวัดชายแดนใต้ รวมถึงลายจากผืนผ้าโบราณอย่างผ้าจวนตานี และลายของว่าวที่ใช้ในการละเล่นในท้องถิ่นภาคใต้ เป็นต้น รวมถึงการผสมผสานองค์ความรู้สร้างสรรค์ผ้าบาติกหรือผ้าปาเต๊ะลวดลายใหม่ๆ ที่สะท้อนความงดงามและความอุดมสมบูรณ์ของแดนใต้ผ่านลวดลายบนผืนผ้าอย่างมีเอกลักษณ์ภายใต้แบรนด์ศรียะลาบาติก

แหล่งอ้างอิงข้อมูล

• จุรีรัตน์ บัวแก้ว . n.d. “ผืนผ้าโบราณของจังหวัดชายแดนใต้.” www.tci-thaijo.org. Accessed กันยายน 12, 2565. https://so06.tci-thaijo.org/index.php/cjwu/article/view/95355.
• ปิยะ สุวรรณพฤกษ์, interview by บุรฉัตร ศรีวิลัย และนวภรณ์ สิริทรัพย์อนันต์. 2565. กระบวนการสร้างสรรค์เทริดมโนห์ราและหน้าพราน  (กุมภาพันธ์ 17).
• สถาบันส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย (องค์การมหาชน). n.d. “งานศิลปหัตถกรรมประเภทผ้าเขียน-พิมพ์ลาย บาติก.” www.sacit.or.th. Accessed กันยายน 12, 2565. https://www.sacit.or.th/th/detail/2019-12-13-16-03-02.
• ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน). 2560. ครูช่างศิลปหัตถกรรม 2560. กรุงเทพมหานคร.