• หนังตะลุงถือเป็นมหรสพพื้นบ้านที่มีประวัติยาวนานมากว่า 200 ปี ในประเทศไทย โดยได้รับอิทธิพลการแสดงหนังตะลุงมาจากประเทศอินโดนีเซีย  อย่างไรก็ตามการแสดงหนังตะลุงได้ประเทศไทยได้มีการวิวัฒนาการให้มีเอกลักษณ์ ในแบบฉบับของวัฒนธรรมพื้นถิ่นภาคใต้ของไทยอย่างกลมกลืน  ตั้งแต่รูปแบบการละเล่น ตัวละคร การร้องที่สะท้อนวัฒนธรรมพื้นบ้าน เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ทักษะการแกะตัวหนังที่ได้พัฒนาให้มีความเรียบง่ายเหมาะสมกับสภาพสิ่งแวดล้อม วัตถุดิบ และศิลปะวัฒนธรรมของไทยยิ่งขึ้น โดยหนังตะลุงแต่ละตัวต้องอาศัยความมานะ พยายาม ความละเมียดละไม และความวิจิตรบรรจงอันเป็นลักษณะเฉพาะของคนไทย
• เอกลักษณ์ที่สำคัญของตัวหนังตะลุงที่แกะโดยครูกิจ คชรัตน์ เป็นที่ยอมรับอย่างกว้างขวางว่าเป็นตัวหนังที่งดงามพลิ้วไหว อ่อนช้อยเป็นที่ประทับใจ ด้วยสีสัน ที่โดดเด่นสะดุดตา ตลอดจนการแกะตัวหนังที่คำนึงถึงสัดส่วนเมื่อต้องนำออกแสดงบนจอผ่านแสงเงา ส่วนขาที่แกะให้ดูสั้นกว่าปกติเมื่อสาดแสงไฟเกิดเป็นเงาแล้วจะได้สัดส่วนพอดี สวยงาม บนผืนฉาก นับเป็นทักษะความชำนาญที่ช่างแกะหนังอื่นๆ ลอกเลียนแบบได้ยาก
• ฝีมือการแกะหนังตะลุง ของนายกิจ เป็นที่ยอมรับในวงการหนังตะลุง โดยมีผลงานแกะหนังให้กับนายหนังศิลปินแห่งชาติ และนายหนังชื่อดังหลายคณะ การสร้างสรรค์ตัวหนัง นายกิจ จะมีลักษณะเด่นที่สำคัญ เช่น เพิ่มลายกนกที่เป็นศิลปะลายไทยเข้าไปเป็นส่วนประกอบของตัวหนัง เช่น ส่วนของมงกุฎ หู คอ หรือชายผ้า เพิ่มเสริมสีสันลงไปบนตัวหนัง ทำให้ภาพหนังตะลุงมีสีสันที่สวยสดใสดูแปลกตา แตกต่างจากรูปหนังตะลุงโดยทั่วไป เป็นการเพิ่มคุณค่าของตัวหนังตะลุงให้มีความโดดเด่นมากยิ่งขึ้น จนเป็นที่ยอมรับของนายหนังในพื้นถิ่นใต้หลายคณะ อีกทั้งเป็นที่ยอมรับให้แกะรูปหนังตะลุงให้กับคณะนายหนัง (วายังกูลิต) ในประเทศมาเลเซียด้วย

ผลงานตัวหนังตะลุงของครูกิจได้รับการยอมรับในความโดดเด่นดังนี้

1. เป็นตัวหนังตะลุงที่มีความสวยงามโดยฝีมือการร่างแบบตัวละครที่อ่อนช้อย พลิ้วไหว สวยงาม ได้สัดส่วน
2. ตัวหนังตะลุงมีสีสันที่เลือกใช้โดดเด่น สะดุดตา เมื่อนำมาเล่นกับเงาบนฉากแล้วสื่อถึงบุคลิกของตัวละครได้เป็นอย่างดี
3. ตัวหนังมีการออกแบบโดยใช้ศิลปะลายไทยเข้าไปผสมผสานสร้างเอกลักษณ์ให้กับตัวหนัง  เช่น ส่วนของมงกุฎ หู คอ หรือชายผ้า ทำให้หนังตะลุงมีความโดดเด่นมากยิ่งขึ้น จนผลงานเป็นที่ยอมรับในวงการหนังตะลุงโดยมีผลงานแกะตัวหนังให้กับนายหนังศิลปินแห่งชาติและนายหนังชื่อดังหลายคณะ ทั้งในและต่างประเทศ

• ขั้นตอนการเตรียมหนังสำหรับการแกะลาย  หนังที่ใช้สำหรับการแกะตัวหนังตะลุงมี 2 ประเภท คือ
• ประเภทที่ 1 หนังธรรมชาติหรือหนังวัวหรือหนังควาย  หรือที่มักเรียกกันว่า หนังทั้งขน เมื่อได้หนังทั้งขนแล้วต้องมาล้างทำความสะอาด เลาะเนื้อ และพังผืดออกทั้งหมด อีกด้านต้องขูดขนออกให้สะอาด โดยนำหนังมาแช่น้ำส้มก่อนขูดทำความสะอาด เพื่อให้ทำความสะอาดง่ายขึ้น ปัจจุบันใช้ลูกหมู (เครื่องเจียร) สำหรับใช้ขัดขนออกจากผิว หลังขั้นตอนนี้แล้วจะได้แก้วหนังที่มีความบาง สามารถเลือกใช้สำหรับทำรูปหนังที่มีสีสันหรือรูปตัวละครที่ต้องใช้ลวดลายละเอียดได้  ส่วนหนังที่ไม่ได้ขูดขนออก หรือที่เรียกว่าหนังหนา นิยมนำมาทำเป็นรูปตัวตลกที่ไม่ใช้ลวดลายหรือสีสันมาก เช่น รูปนายหนูนุ้ย นายศรีแก้ว นายเท่ง นายพูน เราเรียกรูปแบบตัวละครเหล่านี้ว่า รูปเสนาหรือรูปไพร่
• ประเภทที่ 2 หนังฟอกหรือหนังสังเคราะห์  คือหนังสัตว์ที่ฟอกมาจากโรงงานจนได้หนังสังเคราะห์ ซึ่งมีแก้วหนังให้ความใสกว่าหนังสัตว์จากธรรมชาติสามารนำมาแก้ได้โดยไม่ต้องผ่านกรรมวิธีอื่น มีความสะดวกในการใช้งาน
• ทั้งนี้ในอดีตจะเลือกวัวที่ใช้ทำหนังแต่ละประเภทแตกต่างกัน หากเป็นหนังตัวพระ ตัวนาง จะใช้หนังที่มาจากลูกวัว หรือวัวรุ่น น้ำหนักไม่เกิน 16 กิโลกรัม เนื่องจากหนังที่ได้จะไม่หนาเกินไปและไม่บางจนเกินไป ส่วนหนังวัวถึกหรือวัวแก่ นำยมนำมาทำตัวหน้ากากหรือตัวตลก
• สีของขนวัวถือเป็นองค์ประกอบหนึ่งในการเลือกมาทำหนัง คือ ขนวัวสีดำจะได้หนังที่ใส ขาวสวย ใช้ทำตัวหนังตะลุงรูปตัวพระ ตัวนาง ส่วนวัวขนสีแดงจะได้หนังสีชา ใช้ทำตัวหนังตะลุงรูปคนแก่
• นอกจากนี้ยังสามารถหาหนังสัตว์ชนิดอื่นมาแกะตัวละครหนังตะลุงได้เช่นกัน โดยในสมัยก่อนมีความเชื่อว่าหากต้องการแกะรูปตัวตลกให้ใช้หนังหมี ส่วนหนังตะลุงรูปครู รูปพระอิศวร รูปพระฤาษี จะเลือกใช้หนังเสือในการแกะขึ้นรูป หรือ ตามความเชื่อหากเป็นรูปครู รูปศักดิ์สิทธิ์ จะใช้หนังปาฏิหาริย์ เช่น หนังวัวที่ตายจากฟ้าผ่า ควายสีขาวฟ้าผ่าตาย หรือวัวลายตายแก่ หมายถึง วัวลายที่แก่ตายเองตามธรรมชาติ ลักษณะวัวที่พิเศษเช่น วัวตีนด่าง หางดอก หนอกขาว หน้าโพธิ์ (หน้าแด่นคล้ายใบโพธิ์) เป็นต้น
• สำหรับในบางกรณีที่ตัวละครมีสีผิวใกล้เคียงกับสีผิวของคน อาจไม่ต้องใช้หนังสีขาวในการแกะ แต่เลือกใช้หนังสีเหลืองแทนเนื่องจากมีความหนา คงทน และมีอายุการใช้งานที่นานกว่า เช่น รูปยักษ์ รูปไพร่ รูปที่ต้องใช้สีคล้ายคน หรือรูปพระเอกที่มีวิถีชีวิตพื้นบ้าน

• ขั้นตอนการวาดลาย:  เป็นขั้นตอนที่สำคัญที่สุด ต้องอาศัยทักษะเชิงช่างชั้นสูงในการออกแบบลวดลายให้เหมาะสมเป็นเอกลักษณ์ของช่างแต่ละคนในปัจจุบันอาจใช้แบบหนังที่มีการวาดหรือแกะเอาไว้แล้วมาทับลงบนแผ่นหนังที่ต้องการวาด จากนั้นใช้เหล็กจาร(เหล็กเขียน) วาดขึ้นรูปตามต้นแบบ โดยต้องช่างต้องมีทักษะความชำนาญมีความเข้าใจในภาพที่จะแกะอย่างชัดเจน รู้จักลักษณะของตัวละครที่จะแกะลายเป็นอย่างดี

• ขั้นตอนการแกะลายและตอกลาย
• การแกะหนังใช้สำหรับลวดลายขนาดใหญ่ จะต้องใช้มีดแกะ ซึ่งเป็นมีแกะที่ทำขึ้นเฉพาะตามความถนัดมือของช่างแต่ละคน หรือเหล็กขุดแกะตามรอยที่วาดไว้
• การตอกต้องใช้เหล็กตอกลาย (ตุ๊ดตู่) ตอกลงไปบนหนังที่เตรียมไว้ ตอกเดินลายให้ได้รูปตามต้องการ การตอกลายในสมัยก่อนจะใช้เหล็กโครงร่มนำมาม้วนให้กลมกับตะปูแล้วนำไปเผาไฟเพื่อขึ้นรูปเป็นเหล็กตอกลาย  แต่ในปัจจุบันมีเหล็กตอกลายหลากหลายรูปแบบ และหลายขนาดทั้งรูปสี่เหลี่ยม รูปหัวใจ รูปดอกไม้
• การตอกจะตอกด้วยค้อนบนเคียงไม้เนื้อแข็ง เช่นไม้ลูกหยี  เพราะเมื่อตอกแล้วเนื้อไม้จะไม่ยุ่ย ไม่เป็นขุยและเครื่องมือตอกไม่เสียหาย  ช่างตอกต้องหมั่นทำความสะอาดเขียงตอกเสมอเพื่อให้พื้นผิวของเขียงตอกเรียบเสมอกัน เพิ่มความคมชัดให้กับลายที่ตอกลงบนแผ่นหนัง
• เทคนิคสำคัญในขั้นตอนการตอก คือการใช้เหล็กตอกลายที่มีขนาดรูที่ใหญ่ มองดูจากระยะไกลแล้ว จะมองเห็นลวดลายชัดเจน เมื่อตอกลายบนหนังหากช่างไม่มีความละเอียดรูที่ตอกจะไม่เสมอกัน ไม่สวยงาม โดยอาจมีการตอกขนาดลายที่แตกต่างกันออกไปบ้างเช่น ลายดอกไม้ จำพวกดอกจิก , ลายหัวใจ, หรือลายโพธิ์แดง และเดินเส้นลายไข่ปลาโดยใช้เหล็กตอกลายที่มีทรงกลมตอกเรียงลายไปในแนวเดียวกันตลอดคล้ายไข่ปลา

• ขั้นตอนการลงสีหนังตะลุง : การลงสีหนังตะลุงต้องคำนึงถึงลักษณะรูปและการใช้สอยโดยรูปหนังสำหรับเชิด ใช้สำหรับการแสดงเป็นหลัก สีที่ใช้จึงต้องดูสดใสอยู่เสมอ เน้นให้ดูเด่นสะดุดตา ฉูดฉาด เพราะเมื่อแสดง ต้องใช้สะท้อนผ่านแผ่นจอสีขาว เนื้อสีต้องโปร่งไม่หลุดลอกง่าย

• ขั้นตอนการผูกยึดตัวหนัง : การผูกยึดตัวหนังต้องใช้ไม้ไผ่หรือไม่ทังเป็นไม้สำหรับผูกใช้เชิดเรียกว่า “ไม้ชี้ ไม้ตับ” นำมาผ่าเหลาแยกออกจากกันก่อนนำตัวหนังตะลุงเสียบเข้าไปในร่องระหว่ากลางแล้วร้อยด้วยด้าย โดยวัดด้ายให้มีขนาดความยาวเท่ากับตัวหนังตะลุง ก่อนตัดด้ายด้วยการลนไฟ จากนั้นจึงเริ่มผูกยึดไม้เชิดกับตัวละคร สำหรับวิธีการผูกที่ยึดถือกันคือ เริ่มผู้ด้วยเลขคี่ ก็ต้องลงด้วยเลขคี่ หรือเปรียบเปรยได้ว่า “ขึ้นด้วยดีก็ต้องจบด้วยดี”

ในแง่ของการสืบสานและส่งต่อภูมิปัญญานั้น ครูกิจมุ่งมั่นในแนวทางการส่งต่อดังต่อไปนี้

1. รับจ้างผลิตตัวหนังตะลุงให้กับคณะนายหนังในประเทศ และรับจ้างผลิตให้กับคณะนายหนังในประเทศมาเลเซีย และอินโดนีเซียซึ่งตัวหนังตะลุงของครูกิจมีเอกลักษณ์ความเป็นไทยอย่างชัดเจนและโดดเด่น
2. มีความมุ่งมั่นที่จะถ่ายทอดศิลปะหนังตะลุงและการแกะตัวหนังตะลุงให้กับเยาวชนและผู้ที่สนใจ ผ่านการแสดงหนังตะลุงในชื่อคณะ “หนังกิจคชรัตน์”
3. เปิดบ้านเป็นศูนย์ศิลปวัฒนธรรมให้เยาวชนรุ่นใหม่เข้าไปเรียนรู้ดูงานเพื่อสร้างแรงบันดาลใจการอนุรักษ์ภูมิปัญญาโบราณ

หนังตะลุงถือเป็นเอกลักษณ์ท้องถิ่นของชาวใต้ เป็นศิลปะการแสดงที่สะท้อนเรื่องราวการดำเนินชีวิต  ในอดีตใช้ในการบอกเล่าเรื่องราว แจ้งข่าวสารผ่านหน้าจอผ้าขาวมาหลายยุคหลายสมัย จนมาถึงการเล่าเรื่องราวที่ผูกร้อยเป็นนิยาย ดำเนินเรื่องด้วยบทร้อยกรองที่ขับร้องเป็นสำเนียงท้องถิ่น หรือที่เรียกกันว่า “การว่าบท” มีการแสดงทั้งบทพากย์และบทเจรจา ส่วนมากใช้กลอนตลาด เดิมทีเดียวเล่นเรื่องรามเกียรติ์ ครั้งต่อมานายหนังเลือกเนื้อเรื่องจากวรรณคดีไทย นิทานพื้นบ้าน หรือ ชาดก เช่น เรื่องไกรทอง  ไชยเชษฐ์ แก้วหน้าม้าเป็นต้น หรือแม้กระทั่งเลือกละครที่ได้รับความนิยมในช่วงเวลานั้นๆ มาสร้างความน่าสนใจให้กับการแสดงหนังตะลุง ซึ่งรูปแบบของตัวหนังตะลุง ช่างตอกหนังจะต้องมีความชำนาญในการออกแบบรูปร่าง ทรวดทรง รวมถึงเสื้อผ้าอาภรณ์ และเครื่องประดับ ที่อยู่บนรูปตัวหนังตะลุงนั้นๆ ให้สอดคล้องและงดงามตามท้องเรื่องที่นำมาแสดง